Falam Baibal Thianghlim hi Rinsan a tlak ngaingai maw?

A ngantu: Rev. Dr. Stephen Hre Kio

Kan Falam Baibal Thianghlim a suah kum cu 1992 ah a si. Kum 1974, January 1, ihsin Falam ah a leh kan thok nain 1985 lawngah (USA ah) kan theh. Falam ah Komiti pawl in an cek ih an theh. A cektu Komiti hi minung 20 hrawng an si. United Bible Societies Translation Consultant tla in an cek thluh. Cuih hnu ah computer ah kan khum, checking voihnih thum kan tuah ih FBA Civuipi, Lumte khua ah, February 16, 1992, Bawipa Ni sun ah Pathian hnenah minung 5000 in kan ap. Uk thawnghra kan nam nain in daih lo. Cuih hnu ah voi ngaruk kan nam saal zo ih a zate in uk thawng sawmli (40,000) lenglo Falam Christian kut sungah a thleng. Kan Kawhhran cawmtu ah Pathian in a hmang. Kan Pathian a hmin kan thangthat. America (USA) khal ah kan hmanzetmi Baibal Thianghlim a si.

Kan nam hnu kum kul sung ahhin kan Baibal Thianghlim hi a lawmtu an tam vekin a lawm lotu khal an um ve. Cule a thatnak rel hnakin a tlaksamnak a reltu le a ngan duhtu khal an um ve thotho. Kan dung kum hleinga hrawng a si zo ding, kan Baibal Thianghlim hi tlaksamnak a nei, tiah nasazet in ca a ngantu an um. “Soisel a si lo, faksel a si,” an ti. Grik ah cuti’n a um; Rev. Thang Hup in cutiin a let; Rev. Hre Kio cun cuti’n a let ih tlaksamnak a nei, (a ti dik lo, hrelhmi a tam) ti duhnak thawn tamzet an ngan. Cuih thu thawn pehpar in cahram pakhat ka nganmi a um. An soiselnak cu kan let. A siartu cun nan thei ding.

Cuih hnuah Falam Baibal Thianghlim ah hrelhmi a um, tiah nganmi a um lala. Cumi khal cu tha seh, tiih bom duhnak le rem duhnak thinlung thawn si loin a tlasam a si, ti langternak ah a si ih kan Kawhhran hrekkhat cu an thin a nuam lozet. Curuangah cahram malte ka ngan ih siar dingin kan zem. Hrelhmi a um an timi hi a dik maw? timi thu ka ngan ih cuih hnu cun a dai deuh. Kawhhran thinnom lonak khal cu a reh saal.

Cule tubaite (November 26, 2011) ah Dr. Timothy Sui Lian Mang in BIBLE DANDANG KHAIKHINNAK timi a ngan; tamzet a ngan ih Internet ah a thlah. (A siartu tampi nan um ding ka zum). Himi hi mi dangdang an nganmi hnakin a kau deuh ih ruah tulmi a um. Cahmai (full page) 22 hrawng a sau. A nganmi ah column pasarih (kuat-pasarih) in a tuah ih a hmaisabik kuat ah Baibal Cacaang; kuat hnihnak ah Mirang Baibal (KJV- King James Version); kuat thumnak ah Thuthlung Thar, Dr. Sui Lian Mang ih lehmi; kuat linak ah Baibal Thianghlim, Dr. Hre Kio ih lehmi; kuat nganak ah Pathian Thu Thianghlim, Dr. Thang Hup ih lehmi; kuat ruknak ah Lai Baibal Thiang, Dr. Van Bik ih lehmi; kuat sarihnak ah Pathian Lehkhabu Thianghlim, Mizo Baibal, tiin a ret. A sim a rel duhbikmi cu: Mi dangdang ih Baibal an lehmi sungah a “Um Lo” mi tampi a um. Falam Baibal Thianghlim sungah khal a “Um lo” tampi a um ih a zate ih siar tikah “Um lo” lawnglawng hi 300 hrawng a si. “Um Lo” a timi a tambik cu Falam Baibal, Hakha – Lai Baibal Thiang, le Mizo Baibal “Pathian Lehkhabu Thianghlim” hi an si. Saya Thang Hup ih lehmi hi “Um Lo” timi a tam ve nain “A um” a timi a um phahphah. Asinain amah Dr. Sui Lian Mang ih lehmi Thuthlung Thar sung ahcun a um thluh, a kim thluh. King James Version sungih a um thluh vekin anih lehmi sung khal ah a um thluh ve. “Um Lo” a timi sung ahhin catlang (sentence) hrek khal a si thei, tongfang pakhat (one word) khal a si thei. Cule Pathian hmin (God, Jesus) timi a um lo, a tinak khal a tam thotho.

Atu ka nganmi cahram sung ahhin ka ngan duhmi cu: BAIBAL DANGDANG KHAIKHINNAK tiah Dr. Sui Lian Mang ih a nganmi hi ka siar hnu ah kan hmuh daan ka nganmi a si. Midang ih an lehmi Baibal hi an let thiam lo, an let sual, a tinak a si lo; an lehmi Baibal hi an sirhsanmi Mirang Baibal, a kim lomi, asilole, Grik Baibal a dang-awk ruangah Baibal Dangdang, bang-aw lo, a suahnak hi a si, a ti. Cule amah Dr. Sui Lian Mang ih a sirhsanmi Baibal hi Mirang Baibal King James Version a si ih “rinsan tlak bik a si” a ti. Cule hih Mirang Baibal King James Version hi an leh lai ah Grik Baibal Textus Receptus sirhsan ih an lehmi a si ruangah cuih Grik Baibal Textus Receptus tla cu Grik Baibal hmuahhmuah lakah “rinsan tlak bik a si,” a ti. Cumi a thlun ruangah a Baibal lehmi Thuthlung Thar ahcun “um lo” a nei lo; a um thluh, a kim thluh tiin a langter. Cumi cu mangbang ding a si lo; a thlunmi Baibal vekin a um, a kim, a tul a sisi! (A kim lo le a palh a si sawn ding.) Hitawk ih ka langter duhmi cu: Dr. Sui Lian Mang ih a thlunmi Mirang Baibal King James Version hi rinsan tlak bik a si lo, ti le Grik Baibal a thlunmi Textus Receptus khal hi rinsan tlakbik a si thotho lo, (a kim lomi a um ih beetmi tla a um) ti hi ka langter duhmi a si. 

 A. King James Version

Dr. Sui Lian Mang in KJV (King James Version) le Textus Receptus hi “rinsan tlak bik a si” a timi hi mangbangza a si. Ziangahtile Mirang Baibal dangdang liangluang le Grik Baibal dangdang liangluang lakah himi pahnih hi “rinsan tlak bik a si” timi cu thil pahnih ruangah a si ding, tiah ka ruat: (1) A theih lo ruangah maw? (2) “Fundamentalist” lungput a neih ruangah maw? ti hi a si. A theih lo ruangah cun a si lo ding, ziangahtile Baibal thuhla tawkfang a zingzoi (a leh-la) ve ruangah. “Fundamentalist” lungput (zumnak) a pom ruangah a si thei, ti’n ka ruat. Ziangahtile “Fundamentalist” hrekkhat lungput cu, “KJV siar lo, Baibal dang siar ding a si lo, KJV lawng hi a dikmi, Pathian thawtkhummi a si” an ti ruangah cumi lam deuh hoi in a simmi a si ding, ti’n ka ruat. Hiti ka zummi hi ka palh a si thei; Dr. Sui Lian Mang hi ka tong dah lo hmang ka ti; kan tong-aw zo khalle Baibal thuhla cu kan rel tlang dah lo, tiin ka ruat. Fundamentalist lungput deuh ih a simmi a si lo ahcun zumnak (pommi, dinhmun) dang a um thei dingmi ka hmu thei lo.

Kum 1981 hrawngah USA ah “Falam Baibal ka let” tiin Khristian hotu pakhat hnenih ka ti tikah, “King James Version sirhsan in na let maw?” tiah i sut. “Let hlah!” ka ti. “KJV na let lo le cu Baibal let ding na si lo; KJV lawnglawng Pathian thawtkhummi a si” tiah in ti dah. Cumi kha ka ciing ringring. Fundamentalist hrekkhat lungput cu anmah pommi le hmuhmi ih tlun ah midang hmuhmi cu an pom lo lawng a si lo; Satan ta tluk ah an ruat. Keimah hrimhrim in Guam kan Biakinn ih an simmi ka thei: “TEV hi Satan ih forhfialnak in lehmi a si” tiah pastor pakhat in a ti dah.TEV Baibal khal hi Baibal dangdang bangtuk in Pathian thluasuahmi a si ve, ti hi an ruat dah lo hmang ka ti. An lungput hi phundang deuh a si. 1952 hrawng ih an nammi Revised Standard Version (RSV) Mirang Baibal hi Fundamentalist pawl cun Satan lehmi an ti; a lettu hrekkhat pawl hi Communists an si, an ti ih USA North Carolina ah Biakinn/Pastor pakhat in RSV Baibal cu meisa in an ur. Cule a lettu hrekkhat kha Communists an si, an timi thubuai kha America Congress US Hlutdaw tiang a thleng ih Hlutdaw in felfaizet ih an zingzoi hnu ah RSV Baibal lettu pawl hi “Communists an si” timi hi a dik lo; thulolak a si, an ti. (It was rebutted as “venomous nonsense” in the House of Representatives in Washington). Cumi cu 1960 kum ah a si. Cuti ih lungput le nun cu Khristian lungput le nun ah Fundamentalist hrekkhat pawl cun an ruat. Pathian ih fialmi tluk ah an ruat. Khristian dang thawn kan hmuh daan a dang-aw tinak a si.  Ziangah KJV cu rinsan tlakbik a si lo, ka ti, ti cu a thuai ah ka ngan ding.

King James Version hi a tawizawng in KJV kan ti. England Siangpahrang James an timi hmin suangin King James Baibal timi a si. Amah Siangpahrang James ih lehmi a si ruangah a si lo. Amah in let ding le Biakinn kip ih siar dingin thu a pek, tiah ruahmi a si ruangah a si. Asinain Siangpahrang James in let dingah (rem dingah) a tawlrel; asinain Biakinn ih siar dingah thu a peknak tetti (documents) khui hman ah a um lo. Cuvek tetti a um, tiih an zumnak menmen a si. Tetti a um lo khalle a dik vekah an ruat tata! Cumi cu milai daan a si ko; culai khalah a si; tuih san khal ah a si ko. Mangbang ding a si lo.

Cule KJV let dingih Siangpahrang James ih a tawlrel tikah, let ding ti hman a si lo; rem ding (revise tuah ding) ti a si. Ziangahtile Baibal dangdang a um tampi zo. Miles Coverdale Baibal timi 1535 ah a suak; Matthew’s Baibal timi 1537 ah an nam; Geneva Baibal tla 1560 ah an suah (himi hi verses – cacaang thawn an suah hmaisabikmi a si; himi hi Scotland mi le England mi in an lehmi a si ih mipi in an duhzet); cule Bishop Baibal tla 1568 ah a suak. Hiti’n Baibal a um tam zo ruangah rem sisehla a hnok hnuaihni mi hi reh seh, ti duhnak a si. Cuti cun Baibal rem ding cu 1604 ah an tawlrel thok. Ziangah Baibal tampi a um zo nain a dang KJV cu an thok lala? Baibal a tam tikah ruahnak a tam ih Khristian pawl an thinlung a then-aw hniaihniai. Cutiih then-awknak cu reh seh, ti duhnak thawn KJV cu leh an thok. Asinain an leh tikah an rem-aw deuh cuang lo. An rem-awk lonak a luar sawn.

Cuti ih Baibal an rem tikah “Bishop Bible hi thlun siseh” an ti ih an thlun. Mipi in an duhbik ruangah a si lo; Bishop hleihnih hrawng ih lehmi a si ih Siangpahrang James ih duhmi a si ruangah a si. Cutiih an rem tikah Thukam Thar (New Testament) tla cu a hlan ih William Tyndale in 1526 ih a lehmi Thukam Thar sung ihsin za ah sawmriat (80%) an lak. KJV lettu pawl in a zatein KJV Baibal hi a thar in an let thluh, tiah mi tampi ih kan ruah theumi cu a dik lo. A lettu pawl cu sawmnga le pali an si ih kum hnih le thla kua ah an theh. (Zamrangtuk in an theh!) An theh tikah an hotu Miles Smith (editor pakhat) cun: Kan lehmi hi a thar leh a si lo, rem (revised) mi a si. Puritan Khristian le Roman Catholic Khristian duhmi laifang in kan fehpimi a si, a ti. An leh tikah Roman Catholic Kawhhran ih Baibal “Apocrypha” khal an telh; Protestant ih Baibal hnakin cabu 14 a tam deuh. (RC Kawhhran hotu pakhat Jerome hman in AD 420 hrawngah Latin Baibal Vulgate a leh tikah hi Aprocrypha hi a telh lomi a si.) KJV Baibal cu (Apocrypha tel in) an nam theh tikah, A thar teih lehmi Baibal, tin a phaw ih an nganmi cu a dik lomi a si. Mi in KJV hi lei hai seh ti duhnak ih nganmi a si.

King James Version ah palhnak malte hman a um lo maw? A thuai ah kan zohhnik ding.

“Bible hi Pathian thawtkhum mi a si, a sualpalh thei lo tin na zum asile ziang Bible bik? ti thungaithlak ih na ruah a tul. Pathian thu famkim ngankhumnak Bible hi ziang a si bik ding, ti ruah le zingzawi a tul rori” tiah Dr. Sui Lian Mang in a ngan.

Hiti a ngan tikah thusuhnak pahnih a langter: “Bible hi Pathian thawkhummi a si, a sualpalh thei lo ti’n na zum asile ziang Bible bik?” tile “Pathian thu famkim ngankhumnak Bible hi ziang a si bik ding?” tin thusuhnak pahnih a um. Hi pahnih ih thulehnak hi, amah Dr. Sui Lian Mang in a sim lo nain, midang ih leh dingah a duhsak a si, ti ruah dingmi cu: “Thuthlung Thar, Dr. Sui Lian Mang ih lehmi!” ti haisehla a duhmi a si, tin ka ruat. Ziangahtile amah lehmi sungah thelhmi zianghman a um lo tiin a langter ih, midang lehmi ahcun “Um Lo” kha (Falam Baibal Thianghlim tla ahcun) 300 lenglo a um, ti a langter. Hiti a nganmi, Internet ih a thlahmi, a rak siartu lakah pakhat tla cun, “A diklo mi cu hrial uhsi” tin a ngan zo. Cumi cu hih Baibal Dangdang Khaikhinnak hin a tumtahmi a si, ti’n ka ruat. A ti fuh riai ka ti.

King James Version a tlaksamnak:

1. KJV kan ti tikah 1611 ih an nammi KJV le tuihsan ih kan siarmi KJV cu tamzet an dang-aw. KJV ti tikah Version pakhat lawng a si lo. Mi hrekkhat in “Original KJV” cu rin a umbik, an ti theu. (A hmaisabik ih lehmi KJV tican a si.) Asinain cuih KJV cu voi tampi an rem zo. Curuangah King James Version cu a dikbik, kan ti asile khuimi KJV bik? ti thusuh a tul. 1611 ih an suahmi KJV ah palhnak tete (malte lawng) kan rel dingmi cu: (a) Matt 26:36, ah “Cule Jesuh cu … a feh” ti ding a si nain, “Cule Judas cu… a feh” a ti. (b) Suah (Exodus) 14:10 ih ummi, “Israel mi pawl cun anmah dawi ih Izipt mi an rat kha an hmu tikah an tih ngaingai” timi catlang pakhat hi voithum tiang a ngan beet. (c) Thukham Pahra sungah pasarihnak Suah 20:14, (The Seventh Commandment) ah an ti sualmi, a besia zetmi a um. “Taangtawm sualnak (adultery) na tuah lo pei” timi ah “lo” timi an hrelh pang ih, “Taangtawm sualnak na tuah pei” tiin an nam. (d) (Daan 5:24 ih palhsualmi tla cu hih cahram sungah telh ka duh lem lo.) Cubangtuk a si ruangah mipi an thin a heng ih KJV cu “Baibal Siava” (The Wicked Bible) an ti. Baibal a namtu pa kha paisa fai zathum an cawh. Culai san ih paisa fai zathum cu a tam ngaingai. (e) Luka 20:9-18, sungih, “Cabit Hmuan Tahthimnak” timi khi, “Cabit Tahthimnak” tiin a um ih mipi in KJV cu “Cabit Baibal” (The Vinegar Bible) an ti. (f) 1 Kor 6:9, sungih, “Mi tha lo cun Pathian uknak a co thei lo ding,” timi khi, “Mi tha lo cun Pathian uknak a co thei ding,” tiin a um.

KJV sungah an palhnak – an nam sualmi – hih ruahnak hnakin a tam ih an tuat tikah cahmai pahra ah palhnak pakhat cu a um ringring, an ti. KJV a lettu (a remtu) pawl in an hnatuanmi hi midang hnatuanmi hnakih ahleice in “Pathian thawtkhummi a si” tiin an zum lo vek ngaingai in palhnak a tam an hmuh tikah milai hnatuanmi a si zia, an thei fiang sinsin. A tlaksamnak cu hi vial in tawk seh. A tampi rel khalah thathnemnak a um cuang lo. A tlaksamnak kan rel duhmi khal a si lo.

2. KJV hi rem a tul, tiin 1611 kum sung hman ah rem tulmi an hmu ih rem sehla (revise) ti an tum. 1612 kum ah rem an thok. 1613 kum ah hmun 413 ah an rem. 1616 ah an rem lala. Kum 1629 ah an rem lala ih cutawk remmi ah Apocrypha an telh lo. Asinain telh a duhtu an tamzet ruangah 1800 hnu tiangah Apocrypha an telhmi KJV a um lai. Cambridge University ih hnatuan pawl in 1629 ah a dang tein an rem. Cule 1638 ah KJV cu Baibal Remtu komiti timi Goad, Ward, Boyse le Mead in an rem. Cutiih remmi a tam ruangah William Kilburne an timi pa cun an remmi hmuahhmuah hi kum 1659 ah a khawm ih voi ruk remmi sungah hin palhnak an remmi thawngkul (20,000) a um, tiah a ngan. 1660 kum ah an rem tikah Baibal a kapah (margins) remmi an ngan (They wrote marginal notes.) 1683 ah an rem sal ih cuih Baibal sungah a kap ih nganmi (marginal notes) hi 7250 a um an ti. Siangpahrang cabu namtu Edinburgh khua ih ummi in kum 1727 ih KJV Thukam Hlun an remmi sungah a kap ih retmi (marginal notes) hi thawng tampi (several thousands) a um ih remmi a si, a ti. Cutiin a kap ih nganmi (marginal notes) pawl hi kum zahnih zathum hnu ahcun Baibal Cathiang sungah an ngancih theu. Cuti cun an beetmi tete Baibal Cathiang sungah khum in a um vivo.

Cutiih beetmi a tam vivo ih an remmi lak khalah pakhat le pakhat an dang-awk tikah a thabik um thei sehla ti duhnak thawn Benjamin Blayney in editor hnatuan amah tein a pe aw ih a rem ve. Amah hi Hebru ca lam ahcun mithiamzet a si; Hertford College, England, ah Vice-Principal a tuan. Amah in edit a tuah hlanih KJV a suakmi pali – kum 1611 ih a suakmi KJV, 1743 ih an remmi Cambridge edition timi KJV, 1760 ih an remmi KJV, le Lloyd in 1701 ih a remmi KJV – hi a khaikhin hai ih 1769 kum ah a remmi cu an suah. Mi tampi hih Benjamin Blayney ih remmi hi an duh ih, Mirang Acozah leilung pumpuluk ah mi nehtu le thuneitu a si caan thawn a dang-aw ih hih Baibal hi England ah siseh, ramdang ah siseh, an hmanzetmi Baibal ah a cang. The Oxford Standard edition an ti. Hih KJV hi Apocrypha tel loin an nammi a si. Kum 1611 ih a suakmi KJV thawn cun an dang-awknak hi a tamzet: Hmun 24,000 ah an dang-aw, an ti theu.

Hitiin KJV an rem tikah, a hlan ih an remmi kha nam nawn loih um loin an nam hrih thotho theu ruangah KJV hi version pakhat hnak tam siar dingin a um. Kum 1821 ah England ihsin (British and Foreign Bible Society ihsin) KJV cu America ah an thlenpi ih 1830 hrawng cun USA ah KJV an nam ciamco ve. Himi KJV hi Benjamin Blayney ih remmi a si ding, tiah zumnak a um. Kum 1850 hrawng ah American Bible Society in KJV cu USA ah rem hnu ah nam ve dingih an tum tikah KJV pakhat le pakhat an bang-awk lonak a tamzet, an ti. An bang-awk lonak khal an siar ve tikah thawngkul hluanli (24,000) a um, an ti. “Hiti’n an dang-aw nain kan zumnak thupommi ah a palhnak a um lo” an ti. Kum 1860 ah American Bible Society in an rem; asinain an nam suak lo, ziangahtile Bible Society a bawmtu mi hrekkhat pawl an lung a kim lo. Asinain Kawmiti a thar in an tuah ih 1861 ah KJV cu American Bible Society in an suah thei. Cumi cu 1962 ah an rem saal ih America ahcun tuihsun tiangih an hmanmi KJV ah a cang. Cule tubaite, a netalam kan ti pei, an suahmi New King James Version (NKJV) khal remmi a si ih 1975 ah an thok ih 1982 ah an theh. (Himi ABS ih suahmi a si lo.) Himi khal ahhin Grik Baibal Textus Receptus an thlun thotho. Mirang Baibal, “A hmaisabik ih lehmi KJV (1611) kha caang khat hman hrelh loin kan thlun” an ti. Hih New King James Version hnakih neta sawn cu The New Cambridge Paragraph Bible (Cambridge 2005) – TNCPB – an ti ih England ah David Norton in edit a tuahmi an suahmi a um hrih. Kum 1611 ih suahmi KJV kha amah keel tein um saal seh, ti duhnak thawn a tuahmi a si.

Hizat an rem ih an nam ih siar ding a phunphun a um lai ah hin KJV a dikbik, an ti tikah khuimi KJV bik so? ti thusuh ding a um. KJV a dikbik, ti tahrat ih “Khuimi KJV?” ti an fianter lo asile an dinhmun a dik lo, anmah khal an thinlung ah a fiang ve lo, tinak a si. KJV a tantu pawl khal an zummi le an pommi a bang-aw ve lo, ti a langter. (If someone says King James Version is infallible, which King James Version are we referring to?) Netabik remmi NKJV, asilole NTCPB hi teh a dik bik a titu kan um maw? A palh thei lo a titu teh kan um maw?

Hiti ih kan ti tikah KJV hi a palhnak a tampi sokhaw, kan ti duhnak a si lo. A lettu pawl (a remtu pawl) hi hminthang zetzet an si. An tongfang hmanmi le catlang nganmi (sentence construction) pawl hi a tha ngaingai. Pathian ih hmanzetmi Baibal khal a si. Leilung tlunah an siarbikmi Baibal pakhat a si. Tuihsan khalah KJV hi siar ding a si ko; asinain rinsan tlakbik Baibal a si lo. Cule KJV ih a hmanmi Grik Baibal khal rinsan tlakbik a si lo, Baibal leh tikih hman ding hrimhrim ahcun! Cuih tlunah KJV hi a tharte in leh thluhmi a si lo; KJV an leh hlanah tampi leh ciami Baibal a um ih cumi an rinsan, ti khal hi theih ah a tha. KJV (a bikin Thukam Thar) a mawi kan ti asile a tambik cu William Tyndale hnenah lungawibik ding a si. Amah ih lehmi a mawimi tampi (tam ngaingai) an laak. Cutiin a mawi kan ti tikah palhnak a um lo, tinak a si lo. A dangdang Baibal lehmi vek thotho in KJV ah palhnak a um zia cu kan langter zo. Cuih tlunah an thlunmi Grik Baibal hi ziang tlukin rinsan tlakbik a si lo, ti cu a thuai ah kan langter ding. 

B. Grik Baibal Textus Receptus

A hmaisabik ah casiartu ih theih ding le ruah dingah ka duhmi cu a thuai ih thu pali hi an si:

1. Khuahlanlai ih ca an nganmi hi rei a daih lo. A siat cingcing; a siat theh hlanah an ngan saal cingcing ve. A siat deuhmi cu an hlon cingcing. Cuti a siat cingcing cu an caku a tawntai ruang khalah a si; a tambik cu papyrus (phaikung phunkhat) ih tuahmi a si. Cuih tlunah Izipt, Palestine, le kiangkap ram pawl hi thaw a sazet ih (humidity tla a tam ruangah) caku in reipi a daih lo. Cule tuihsan vekin “air-condition” an nei fawn lo. A ngantu pawl hi scribes an ti hai; Judah phungki le Khristian phungki ti ding tla an si. Anmah in an ngan saal cingcing, tihi theih tha a si.

2. Cuti ih an nganmi cu a siat thluh le a cemral thluh lonak dingah leilung sungah (bel sungah ti vekin) an phum theu. Cuih tlunah Rom acozah ih hremmi Khristian pawl in acozah in meisa in ur thluh hlah hngaiseh, tiah leilung sungih an Baibal cu an phum theu. Leilung sung a si lo hman ah zo ih hmuh lonak ah an thup theu.

3. Baibal an nganmi hi Grik tong lawnglawng in an ngan. Bawi Jesuh ih Thuthangtha khal Grik tongih nganmi a si. Cabu dang khal Grik tong in an ngan tam. Matthai khal in Thuthangtha a ngan tikah, Paul le Peter khal in Cakuat an ngan tikah Grik tong lawnglawng in an ngan. Kan Thukam Thar a zatein Grik tong ih nganmi hlir an si. AD 100 hlan ah (hrawngah) an ngan theh. Curuangah Jesuh thuhla a hmaisabik ih ngannak ca cu Grik ca a si. Baibal – Thukam Thar – leh tik khalah a cang thei tawkin Grik Baibal ca hi an hmang.

4. Palinak hi a thupibik: An nganmi cabu pawl hi a tuan deuh ih nganmi (Early manuscripts) pawl hi an tha deuh; palhnak a mal deuh. Netalam ih nganmi (Late manuscripts) pawl cu palhnak a tam deuh; beetmi an neih phahphah theu ruangah! Fianternak: Jesuh cu AD 30 hrawngah an that ih a tho saal. A Thuthangtha cu an phuang ih an ngan. AD 100 sungah kan Thukam Thar an ngan theh. AD 100 sungih Baibal ngantu (Matthai, Paul, Piter pawl) ih nganmi (an kut ih nganmi) Baibal hi a um nawn lo; um sehla a dikbik ding nain! Matthai, Marka, Luka le Johan in an kut ih nganmi le Pual le Peter ih nganmi rori hi a um nawn ta lo! Asinain a cemral hlanah midang in an ngan saal ih cumi “midang ih nganmi” (copies of copies) pawl cu a um. Siatral tata loin a luatmi an um! Curuangah AD 175-200 karlak ih nganmi le AD 200-300 karlak ih nganmi Grik Baibal hi an beetmi a mal. An beetnak tete a um nain a mal a si. AD 300-400 kar ih nganmi hi an beetmi a tam deuh. AD 400-500 karlak ih nganmi pawl hi beetmi an tam deuh; cuih hnu ih nganmi pawl cu beetmi a tam deuhdeuh ngaingai. Curuangah “Tuan ih nganmi” (early manuscripts) hi a tha ih rintlak an si; tlai ih nganmi cabu cu rintlak an si lo, kan tinak hi a si. (Himi hi Leilung tlun ih Baibal thiam, Baibal thuhla zingzoitu pawl zozo khal in a dik an ti thluhmi thu a si.) Early manuscripts are better. Late manuscripts are corrupted. (Mirang in corrupt an ti tikah beetmi-hlonmi a um, ti duhnak a si.)

Textus Receptus timi (King James Version ih thlunmi) Grik Baibal hi ziangtikah an ngan? Thulehnak: KJV ih thlunmi Grik Baibal lakah AD 1000 hlan ih nganmi pakhat hman a um lo. Hrekkhat cu 1400-1500 karlak ih nganmi a si. Curuangah beetmi a tam tinak a si. Textus Receptus cu Europe ah Erasmus in Grik Baibal pawl a finkhawm ih a nammi Grik Baibal a si. Hih Grik Baibal pawl hi a hnu ih nganmi (a tlai ih nganmi = late manuscripts) pawl a finkhawm ih 1516 ah a nammi Grik Baibal a si. Hmaisalam ih (Press thawn nammi) suakmi Grik Thukam Thar a si ruangah mi tampi in a dikbik tiah an ruat. A si lo! Hi hnakih tuan ih nganmi Grik Baibal an um; cumi cu an dik sawn. Asinain cupawl cu Erasmus in a nei lo; a hmu hrih lo. Cuih thu cu a thuai ah kan ngan ding.

Erasmus le Textus Receptus: Erasmus hi Europe mi, Netherlands ram mi a si ih Rotherdam khua ah a um. Amah hi a pa an thei lo; fasawn a si, tiin an ruat. Asinain ca a thiamzet ih Grik tla a thiam ngaingai. England tla ah ca a zir ih Saya khal a tuan. Roman Catholic priest (phungki) a si ih Europe (Germany) ah Martin Luther in 1517 ah Kawhhran Remsaalnak (Reformation) a tuah (a thok) tikah Martin Luther a el rerotu a si. Cutluk in Roman Catholic lam ah a tang! Asinain a netlam ahcun RC Kawhhran in an hnong ih a canganmi tla, a thih hnu khalah, “Siar lo ding” timi cazin ah an ret. Grik Baibal lam ah duhnak a nei ih 1516 ah hmaisabik Grik Thukham Thar Textus Receptus (TR) cu a suah.

Erasmus in ziang Grik Baibal so a hman ih TR cu a suah? Kan sim zo vekin a hmanmi Grik Baibal hi AD 1000 hlan ih nganmi pakhat hman a tel lo. A hnu ih nganmi (a tlaimi) Grik Baibal an um ih a zate in cazual 25 hnak tam a nei lo. Ziangah tuan ih nganmi Grik Baibal a neih lo? tile culai ah Grik Baibal a thabik pawl (rinsan tlakbik pawl) a suak hrih lo; an hmu suak hrih lo. A thabik le a tuanbik le rinsantlakbik Grik Baibal, netalam ih an hmuhsuakmi pawl cu:

Codex: (1). Pakhatnak ah Codex Sinaiticus an ti. Hebru cafang hmin an pek ih aleph ti’n an ko theu. Baibal zate (Thukam Hlun le Thukam Thar) Grik ih nganmi a si. German Baibal thiam Constantine von Tischendorf in 1844-59 hrawngah Sinai Tlang ih um St. Catherine timi phungki pawl umnak inn (monastery) ah a hmuhmi a si. A lei ih Russian Orthodox Kawhhran lubik Czar Alexander II hnenah a pek. AD 300-400 karlak ih nganmi a si. Cumi cu Mirang ram ih British Museum in 1933 ah an lei (Mirang tangka in $100,000 an pek) ih atu ah British Museum ah a um. A thabik le a tuanbik ih nganmi Codex (saphaw in cabu) ih tuahmi a si. (A tuan le tuan lo ti ziangti’n an thei thei? ti thusuhnak cu hmun dangah kan ngan leh ding.)

(2). Pahnihnak cu Codex Alexandrinus a si ih AD 450 hrawngih nganmi a si. Izipt ram ih

Alexandria khua ihsin laakmi a si ih Constantinople khua ah an fehpi. Cutawk ihsin England British Museum ah 1627 ah a thleng. Codex Sinaiticus kiangte ah an ret. Thukam Hlun le Thukam Thar kimte in Grik ih nganmi a si nain Matthai cabu taa tawkfang a hlo. Ziangti’n a hlo ti an thei lo. Hih Grik Baibal hi a hmin ah “A” an ti theu; Alexandria ihsin a rat ruangah.

(3). Pathumnak cu Codex Vaticanus an timi a si. AD 350-400 kar ih nganmi a si. Baibal zate
kim Grik ih nganmi a si nain tawkfang a hlo lala. Ziangtikah a hlo ti an thei thei lo. Thukam Thar Hebru 9:14 ihsin a cem tiang a hlo. Kum 1481 hrawng ihsin Rom khua Vatican Library ah a um zo, ti’n an zum. Asinain zohman in an thei lo. Roman Catholic Kawhhran in zohman an sim lo. Alexandria khua ih nganmi a si hmang an ti. Thukam Thar cabu hrang ahcun, Codex pawl lakah, himi Vaticanus le Sinaiticus hi a thupibik ih ruahmi an si. Neutral Text timi lakah a telmi an si. Thukam Hlun, Thukam Thar le Apocypha a tel; (Apocypha sungah Maccabees a tel lo.)

(4). Palinak cu Codex Ephraemi an timi a si ih AD 400-450 hrawngih nganmi a si. Himi hi a

hmaisa ih nganmi kha an phiat ih a neta ah thu dangdang (sermon tivek) an nganmi a si. Mirang in palimpsest an ti. A tlun ih ngancihmi tinak a si. Asinain Thukam Thar an ngan hmaisami kha lang dingin, siar thei dingin, an tuah thei saal; an langter thei saal. Cuti ih an langtermi cu 1845 ah an nam thei. France ram, Paris khua National Library ah a um. A kim lo; Thukam Thar cabu ah cahmai 145 lawng a um.

(5). Panganak cu Codex Bezae timi a si. Tong phun hnih – Grik tong kehlam ah, Latin

tong vorhlam ah – an nganmi a si. AD 400-500 karlak ih nganmi a si, ti’n an zum. AD 550 hrawng khal a si thei. Thuthangtha pali le Tirhthlah cabu lawng a um. (Asinain Matthai, Johan, Luka, Marka, tiin a um.) Thukam Thar hmaisabik tlang thum cu cati sen in an ngan. Geneva ih Kawhhran hotu Theodore Beza in Cambridge University hnenah 1581 ah a pekmi a si. Curuangah Codex Bezae tiih an kawhnak a si. Western Text timi lakih an rinsanmi pakhat a si. 

Himi Codex cabu phun nga (saphaw thawn cabu ih tuahmi), AD 500 hlan ih nganmi, lak ihsin cabu pakhatte hman Erasmus in a hmang lo. A theih lo ruangah a si lo. A neih lo ruangah a si sawn. An hmu hrih lo. A hmanmi Grik cabu cu AD 1000-1500 karlak ih nganmi Grik Baibal – a tlaimi hlir a hmang. Curuangah Erasmus ih suahmi Grik Baibal Textus Receptus an run ti lehmi hi rinsan tlakbik a si lo, kan tinak hi a si. Ziangahtile a tlai deuhdeuh tikah beetmi a tam deuhdeuh. Erasmus hmanmi hi cupawl cu an si. Cumi cu KJV in a hman tikah KJV sungah beetmi a tam ve tinak a si. Cumi cu Dr. Sui Lian Mang ih a leh ve tikah beetmi a tam ve ruangah, anih cun “a kim” tiih a ruahmi a si; midang ih lehmi Baibal pawl cu “Um Lo” timi 300 hrawng a um ih amah ih lehmi cu “A Um” a kim thluh, tiih a langnak hi a si. Mangbang ding a si lo. Cutiin “A um” tiih lang ding hrimhrim a si. “A um” timi pawl hi a tam sawn cu beetmi an si ruangah a si. A thlunmi hih KJV a si; a thlunmi a dang! Midang cun KJV cu kan thlun lo. Kan thlun lo kan tikah kanmah (Falam, Hakha, Tiddim, Mizo) lawng kan si lo; Leilung tlun United Bible Societies sungih um Bible Societies hmuahhmuah le Bible Translation Consultants hmuahhmuah ih thlun lomi a si. Cule NIV Baibal an leh tik khalah KJV cu an thlun cuang lo. A thabik le a tuanbik ih nganmi Grik Baibal an thlun sawn. Baibal lehnak hnatuan ah KJV a thluntu hi an tam lo. Mi mal an si.

Minuscules: (Mi-nu-scules tin siar ding) Himi pawl hi cafang a peh teih, kut ih nganmi an si. (Mirang tong cun cursive script an ti.) Grik tong thotho ih nganmi an si. Baibal a kim tein a ummi le hrekkhat (tlap khathnih) lawng a taangmi tiin an um. A zate cun cazual (manuscripts copies) cu thawng thum zikte an um. A hrek cu a tlaimi an si. Asinain tuan ih nganmi khal an um. Rintlak timi pawl hi AD 300-400 kar ih nganmi an si. (Himi sungah a tam sawn cu Byzantine Text timi an si nain Western Text tile Alexandrian Text timi phun khal a um ve thotho.) Tuan ih nganmi pawl hi Erasmus kut ah a thleng lo. Curuangah a hmang thei lo.

Papyri: Papyri ti tikah Papyrus tampi tinak a si. Papyrus catlap ah Baibal an ngan ih kum reipi a daih lo khal le saphaw (savun) hnakin tam deuh cabu ngannak ah an rak hmang. Saphaw hnak cun a man a ol deuh. Grik Baibal hi, Baibal zate a kim na, kim na lo, cahmai pakhat hnih tivek tla in a taangsun, leilung sung ihsin laihsuahmi le a himnak hmun ih thuhmi pawl, a zate khawm tikah cazual/cabu (manuscripts) pali nga lawng a si lo; 5200 hnak in a tam sawn an um. Cutluk in Baibal manuscripts tam a um – tuan ih nganmi tamzet kan nei, tinak a si.

Papyri – Baibal papyrus parih nganmi – Baibal hi an zate cu a si lo nain a tam nawn cu Codex (saphaw thawn tuahmi cabu) hnakin a tam sawn. A tam sawn lawng a si lo; tuan sawn ih nganmi an um. (The earliest manuscripts of the Bible we have are the papyri.) A hrek cu AD 200-250 karih nganmi tla an um. Thukam Thar a kim thluh lo nain a umsun cu an sunglawi ngaingai; ziangahtile Matthai, Marka, Luke, Johan, Paul le Piter ih nganmi a naihbik cazual an si!

Cuih Papyri pawl a hmu hmasabiktu cu Amerika mi, Ireland ram Dublin khua ih um Chester Beatty a si ih 1931 kum ah Izipt ram leilung sung – thlanmual sung ihsin an suahmi – cazual hleihnih (12 copies) kha a lei ngah. Hipawl hi an zohhliah tikah AD 200-250 kar ih nganmi a si ti’n an fiang. Cupawl cu Chester Beatty Papyri an tiih Dublin khuapi ah an ret. Cuih Papyri lakah a tuanbik pawl malte kan sim ding. A zate cun kan sim cawk lo ding.

(a) Papyri 45 (= p45): Himi hi Thukam Thar a kim lo; catlap 220 hrawng a um hmang nain atu ahcun catlap 30 lawng a um. Thuthangtha pali le Tirhthlah cabu an tel.

(b) Papyri 46 (= p46): Himi hi Thukam Thar a kim lo; catlap 86 a tel ih a zate in Paul cakuat lawnglawng an si. Cumi sungah Timote le Titas (Pastoral Letters) a tel lo. (Tubaite ih in simmi cu, p46 hi Ann Arbor (USA) khua ih um University of Michigan ah a um ih, hnah 60 (60 pages) a um, an ti.)

(c) Papyri 47 (= p47): Himi sungah Thuphuan cazual sung ihsin catlap pahra lawng a tel.

Chester Beatty papyri an hmuh hnu ah a thupizetmi papyri an hmuhmi cu Geneva khua ih um M. Martin Bodmer papyri a si. Martin Bodmer hin Chester Beatty bangin 1959 ah a lei ve ih a hmin ah Bodmer II an ti. AD 200 hrawngih nganmi an si. Cumi sungah thupi pawl cu:

(a) Papyri 66 (= p66): Hih papyrus cazual hi Johan Thuthangtha a zate zikzik in a um. A tuanzet ih nganmi (AD 200 hrawngih ngan) a si.

(b) Papyri 72 (= p72): Judas Cakuat le Paul Cakuat pahnih a tel. Tuan ih nganmi an si ve.

(c) Papyri 75 (= p75): Himi hi AD 175 le 225 karlak ih nganmi a si ih Baibal cazual hmaisa biklam ih nganmi an si. Luka le Johan Thuthangtha an tel.

Khristian Baibal Ca hi tuan zetzet ih rak nganmi Grik tong in a ummi (Baibal kan neih) ruangah lungawizazet a si. Papyri cazual (papyri manuscripts) pawl hi pakhat hnih si loin zahnih hrawng kan neih ruangah – a hrek cu tuanzet ih nganmi an si ih rintlakzet an si. Hi bangtuk tuan zetzet ih nganmi Papyri hi Erasmas in a hmu ngah ve loih Textus Receptus sung khalah a telh thei ve lo; King James Version sung khalih a tel thei ve lo tikah a kim lo, a tlaksamnak cu a si.

Erasmus in Ziangti’n Edit a tuah? A tlunah kan sim zo: Erasmus in Grik Thukham Thar Textus Receptus hi kum 1516 ah a suah kan ti zo. Amah hin Grik Baibal a neihmi pawl cu edit a tuah. Midang in Grik Thukam Thar an suah hmaisa pang ding ti a ruah ruangah edit a tuah daan hi duhngetzet in si loin a nawt ciamco; ziangahtile Basle khua ih um cabu suahtu (publisher) Froben in Grik Baibal – Complutensian Polyglot timi midang ih an suahhlan ah suah thei dingah Erasmus cu a fial. Curuangah Erasmus cun a hmuhmi le a neihmi pohpoh a khawm ih, a khawm theimi cu cazual tawntai deuh (poor quality manuscripts) le a hnu ih nganmi (late manuscript) – AD 1000 hnakih tuan pakhat hman a nei lomi – cupawl finkhawm in Grik Thukam Thar (Textus Receptus) hmasabik cu a suah.

A tuan ih nganmi Grik Baibal si loin a hnu ih (tlai ih) an nganmi Grik Baibal kha Erasmus ih a hman ruangah a hleifuan tam nawn a tel. Cupawl lakah panga ruk lawng kan sim ding:

(1) Matt 6:9-13, Bawipa thlacam: Jesuh in Bawipa thlacam in zirhmi sungih a ummi hi Khristian kan si vete in kan saal theumi a si. Cuti kan saal tikah caang 13 nak peh ah, “Uknak le huham le sunlawinak cu kumkhua in nangmai’ taa a si, Amen” kan ti theumi hi hmaisabik lam le a thabik timi Grik Baibal pawl ah a um lo. Curuangah kan lehmi Baibal ah kan telh lo. Ziangahtile hih cacaang hi a tlailam ih nganmi Grik Baibal sung lawngah a tel; a tuanbik Baibal sungah a tel lo. Asinain Erasmus cun Textus Receptus sungah a telh. KJV sungah a tel ve. Hmaisabik Grik Balbal ah a tel lo nain kan duhzetmi cacaang a si ruangah kan Baibal a thuaibik ah (footnote ah) kan telh cih. (Main text ah kan telh lo.)

(2) Tirh 9:6, ah, “cule khur phah le mangbang in Paul cun, ‘Bawipa, ziangso tuahter i duh?’ tiah a sut” timi hi Erasmus in Textus Receptus sungah a telh ih KJV sung khalah a tel ve. Himi hi kan theihmi Grik Baibal khuitawk sung hmanah a tel lo. Jerome in AD 420 hrawng ih Baibal a lehmi Vulgate (RC Baibal) sung ihsin Erasmus in a laak ih Grik ih a leh copmi a si; Grik Baibal sungih um lomi a si! Curuangah kan Baibal sungah kan telh lo.

(3) I Johan 5:7, “Vancung ah Pa, Thu le Thlarau Thianghlim an um; hi pathum hi pakhat an si,” timi hi Erasmus in Textus Receptus ah a telh ih KJV khal in a telh. Asinain Grik Baibal khui hmanah a um lo. Erasmus ih beetmi a bang. Hmasabik lam ih nganmi Grik Baibal ih a um lo ruangah kan Baibal Thianghlim ah kan telh lo.

(4) Thuphuan: Erasmus ih hmanmi Grik Baibal Thuphuan cabu cu 1100-1200 AD ih nganmi a si ih cumi cabu pakhat te (only one manuscript) lawng a nei. Cuih cabu sungah Thuphuan Cabu ih netabik caang ruk a um lo. (Thup 22:15 tiang lawng a um.) Curuangah amah Erasmus in Latin Baibal Vulgate sung taa kha Grik ah a let ih cumi cu Textus Receptus sungah a telh.

(5) Thuphuan 5:14, ah, “Amah cu kumkhua in kumkhua tiang a nung” timi Erasmus in Textus Receptus sungah a telh. Himi hi khuitawk Grik Baibal sung hman ah a um lo. Curuangah kan Baibal ah kan telh lo.

(6) Efesa 3:14, ah, “Kan Bawipa Jesuh Khrih” timi hi an beet. Hmaisabik nganmi Grik Baibal le khuitawk Grik Baibal sung khal ih a um lo ruangah kan Baibal ah kan telh lo.

(7) Rom 8:1, ah, “Tisa duhnak thawn a feh lotu, asinain thlarau duhnak thawn a fehtu” ti hi an telh. Hmaisabik Grik Baibal ah a um lo; curuangah kan Baibal ah kan telh lo.

Himi pawl hi Grik Baibal ah a um lo nain Erasmus ih telhmi hrekkhat pawl an si.

(8) An telh lomi: KJV lettu pawl (remtu pawl) in an hmanmi Grik Baibal sungah a tlasammi tawkfang a um. Cumi cu a tlaksam vekin an hmang; A thuailam ah malte kan langter ding; hmaisabik Grik Baibal ah telh an si nain KJV Grik Baibal sungih an telh lomi pawl:

(a) Matt 24:36, ah, “Fapa in siseh (a thei lo)” timi hi an taanta, an telh lo. Hmaisa bik ih nganmi Grik Baibal sungih a um ruangah kan Baibal sungah kan telh.

(b) Tirh 4:25, ah, “Thlarau Thianghlim hmang in” timi an telh lo. Grik Baibal a tuanbik ih nganmi sungih a tel ruangah kan Baibal ah kan telh.

(c) Tirh 16:7, ah, “Jesuh ih Thlarau in a on lo” timi ahhin, “Jesuh” a tel lo; “Thlarau” lawng an telh. A tuanlambik ih nganmi Grik Baibal in a telh ruangah kan Baibal ah kan telh.

(d) Rom 8:28, ah, “Ziangtinkim ahhin Pathian cun amah a duhdawtu le…” timi sungah, “Pathian cun” timi hi a tel lo. An Grik Baibal ah a tel lo. Asinain hmaisabik lam ih nganmi Grik Baibal ih a um ruangah kan Baibal ah kan telh.
(e) 1 Piter 2:2, “thlarau hnawiti duh uhla cuih hnawiti nan innak thawngin nan thang dingih rundammi nan si ding” timi sungah “rundam mi nan si ding” ti hi Erasmus in a telh lo. KJV khal in a telh ve lo. Asinain hmaisabik le a thabik timi Grik Baibal sungih a um ruangah kan Baibal ah kan telh.

Erasmus ih a beetmi siseh, a telh lomi siseh, a zate in sim le rel a tul lo tiah kan ruat. Kan rel khalle a thathnemnak a um lo. Tawkfang kan sim cun kan sim duhmi a fiang paam tiah kan ruat.

A tlun ah Erasmus le a edit mi Textus Receptus thuhla a tawizawng in ka ngan. Ziangruangah Erasmus in Grik Baibal hi a hnu (a tlai) ih nganmi le a tawntaimi (a kim lomi le beetmi) a finkhawm ih Textus Receptus Grik Baibal cu a suah, ti kan fianter zo. Ziangbangtuk in a beet ih ziangbangtuk in a kim lomi a finkhawm, ti tla kan hmu zo. Casiartu hin nan siar hnu ah rinsan tlak a si ngaingai maw? ti cu nanmah ciar ih relcat ding a si. King James Version le Textus Receptus hi rintlak an si ko, tiih nan ruatcat a si ahcun nanmah thu a si. Zohman in cuti’n khati’n relcat uh ti theinak kan nei lo.

Asinain pakhat kan fianter duhmi cu: Leilung tlun ih Baibal lehnak (Translation) le Baibal namnak (Publication/printing) hnatuantu, ram 120 lenglo le office 200 lenglo ah hnatuantu, United Bible Societies le ramtin National Baibal Societies (Kawlram ah “Myanmar Bible Society” kan nei ih USA khalah “American Bible Society” kan nei), hih Bible Societies pawl hin Baibal hi tong phunkim ih an leh tum tikah (atu ahcun Leilung tlun ih tong 2400 lenglo in Baibal an let zo ih) Textus Receptus le King James Version hi nan hmang ding, tiah Baibal lettu an ti dah lo. (NIV an leh tik khalah KJV an thlun lo.) Cuhnak ih tha deuh le tuan deuh ih nganmi Grik Baibal (a tlun in kan langtermi pawl) hi an duhsakmi le sirhsanmi si dingah Baibal lettu pawl an zirh hai ih an sawm hai a si. TEV khal cubangtuk rinsantlak Grik Baibal ih lehmi a si. Codex le Papyri timi sungih Grik Baibal pawl hi a dik deuh tiah an ruat. A hnu ih nganmi Grik Baibal hnak cun tuan ih nganmi Grik Baibal cu rinsan a tlak deuh, ti’n an ruat ciar. Kan Baibal Thianghlim hi a tuanbiklam ih nganmi Grik Baibal thlun ih lehmi a si. Rintlak a si.

Falam tong in kan ngan reromi Baibal Simfiangnak (Hre Kio Commentary series) khal hi rinsantlak kan timi Pastor pasarih in kan ngan ih atu ih rinsantlak a si, kan timi kan Baibal Thianghlim thlun in kan nganmi a si. (Pastor pakua kan si nain Rev. Edward Hlawn Piang le Rev. Dr. Hrang Cung Nung in tuih kum ah in thihsan ih kan riah a sia. Asinain an hnatuanmi cu a hmun ringring ding.)

C. Ziangtinso Textus Receptus timi hmin a rat? Zo in so a pek?

Zohman in hmin an sak lo; zohman in an pek lo. Cabu “kyaw-ngia” (commercial tuah) nak ihsin a rami a si. A tawizawng in sim sehla: Erasmas in Grik Baibal 1516 ih a suah tikah Textus Receptus tiah hmin a pek lo; cuih cabu cu hmin a nei hrih lo; Pakhatnak Grik Thukam Thar (First New Testament Grik Text) ti a si. Cuih hnu ah malte an rem ih cuih Grik cabu cu an suah saal: Kum 1519, 1522, 1527, le 1535 ah an suah saal.

Erasmus ih tuahmi Grik Thukam Thar cabu cu Paris khua ih cabu suahtu Robert Estiene (Latin ih ngan tikah a hmin cu Stephanus a si) le a fapa Henri in 1546 ah an suah ih mal tete rem in 1549, 1550 le 1551 ah an suah. Eistienne cun a suahmi Grik Thukam Thar cabu cu caang khat, caang hnih, tiah Baibal caang (Bible verses) a pek ih tuihsun tiangin kan hmang tami hi a si. Geneva khua ih a ummi Theodore Beza in Stephanus ih a voilinak ih a suahmi Grik Thukam Thar (Erasmus ih suahmi le malte remmi) cu a suah ve: Kum 1565 le 1611 ah voihnih a suah. Cule Netherlands ram, Leyden khua ah Elzevir unau pahnih –Bonaventure le Abraham – in Theodore Beza ih suahmi Grik Thukam Thar cu kum 1624 ah an suah ve.

Cule hi unau pahnih (Bonaventure le Abraham) cu “kyaw-ngia” lam ah an fim, an ti thei zet. Mi hnenih Thutheihter (commercial tuah) an thiam. Netherlands cu ram fate a si ih mi tampi in siar hai seh ti duhnak thawn 1633 ih an Grik Thukam Thar an nam zawngah an “kyaw-ngia” cu hiti’n an ngan: Latin tong in an ngan ih Mirang tong cun, “The text, therefore, you now have is accepted by all, in which we give nothing changed or corrupt” an ti. Lai tong cun: “Curuangah atu ih nan neihmi cabu hi mi hmuahhmuah pommi a si, zianghman thlengmi le beetmi-hlonmi kan nei lo” an ti. Cuti ih Mi hmuahhmuah pommi timi cu Latin tong cun Textus Receptus ti a si. Cumi cu tuihsun tiangin a taangta. A ngaingai ti ahcun beetmi le hlonmi a tamzetmi cabu a si. An beet an hlonmi thu hnakin, an “kyaw-ngia” mi kha mi in an sim an rel tam sawn. Cuih “kyaw-ngia” cu Fundamentalist pawl cun Grik Baibal dang hnakin Textus Receptus hi an rel tam sawn a si.

Cule ruah tlakzet pakhat cu: Erasmus in 1516 ih a suahmi Grik Thukam Thar le Bonaventure le Abraham in 1633 ih an suahmi Textus Receptus timi hi an bang-aw lo. A malbik ah hmun 287 ah an dang-aw, an ti. Cumi hman ah beetmi-hlonmi a um zo, tinak a si. Hitin Textus Receptus tiih kawh hi Khristian tampi cun tuihsun tiangin “Mi hmuahhmiuah ih pommi” a si ngaingai tiah Textus Receptus cu an ruat. An theih lo ruangah a si, ti ding a si. Hiti in Textus Receptus ti ih hminpekmi le kawhmi hi Kawhhran ih pekmi a si lo; Kawhhran hotu pawl ih relcatmi khal a si lo. Cule Church Council ih relcatmi khal a si lo. Cabu zuar duh ah “kyaw-ngia” tuahnak ihsin a ra suakmi a si. Tuih san ahcun Baibal lam thungaithlak ih a zingzoi ngaingaitu lakah hih Textus Receptus a pomtu cu mi malte deuh ngaingai an si. Asinain a au-thei zettu an si theu.

Hih ka nganmi cahram hi Falam Baibal a hmangtu hrang lawngah a si lo; Hakha Baibal a hmangtu siseh, Saya Thang Hup ih lehmi Baibal a hmangtu, Saya Sui Lian Mang ih lehmi Baibal siartu le Mizo Baibal a hmangtu pawl khal siseh, an siar ciar ve dingah ka duhnak a si. Cule Kawl tong in Baibal lehmi – Judson Version siartu khal in an siar dingah ka duhsakzet. Ziangahtile Kawl tong ih Judson Version hi (Thukam Thar tla cu) King James Version le Textus Receptus ihsin lehmi a si ve. Thudik le thu-um daan ngaingai kan theih ciar hi a thupi tiah ka ruat. Thudik kan theih lawngah kan Kawhhran dinhmun hi a hnget ding.

A siartu hmuahhmuah hnenah Pathian ih thluasuah hnangamnak um hram seh!

December 12, 2011, Monday

Atlanta, GA, USA