Pau Cin Hau le Chin Ca

Chinmipawl hi Missionary thlen hlan ahcun Ca kan nei lo ti sehla a sual lo. Hlan nunphung/thuanthu cun “ Saphawr parih nganmi CA kan rak nei nan uico in inrak thiar hloh sak” timi a um nan cucu ziangvek ca? Zo ih tuahmi tivek theih/hmuh a um nawn lo tikah zum a har zet. Kan Chin thuanthu ah CA thu rel cun Pau Cin Hau cu rel tello theih lo vek a si. Ziangahtile a mah lawng hi kan Chinmi sungin CA tuahsuak theitu umsun a si (kan hmang maw hmang lo cu thukhat). 1859 kumah, Lailui Khua ih suak Pau Cin Hau (1948 tiang dam) cun a mangah Mirang pa in lungpheng parih cangan a rak zirhmi ihsin CA a rak hmusuak. Amah hi Laipianism timi biaknak rak thawktu khal a si.

Pau Cin Hau ih Thuhla Tawi le Biaknak

Culaiah Tedim ih Sukte pawl cu mahtawkten thil an rak ti thei vekin an hmin a rak thang zet ve. Culaiah Kham Lian in fapa 8 le fanu 2 a nei. Pau Cin Hau cu a palinak a si. A mah cu Tedim, Lailui khua ah 1859 ah a suak. Pau Cin Hau  malte a puitlin deuh tikah a nulepa in Mualbem khua (Sukte dynasty ih khawpi) ah Teizang ṭawng le raldonak lam (warfare) zir dingah an kuat. Ziangahtile cu laiah Teizang ṭawng hmangpawl cu ral in an that ngam lo ti a si. A zirmipawl awm-angtawk a thiam hnuah Mualbem ihsin Tedim ah a kir salih lo a thlo. Ni khat cu Tedim khawpi a siat dingthu prophecy (hmailamthu) a dawngih Pathian in cui’ minungpawl sim dingin a fial. Cui thu cu khawpipawl hrangah cun zum a har zet ruangah hitin hla a rak phuah:

Thangvan-a zal Sian zamang aw

Tongdam khak hemin za’ng e

Pupa’ pat loh khua van nuai ah

Sian tongdam sinthu hi e.
(Thou God of gods, reigning on high

I heard a hint-Thy word

Unheard, unknown in days of yore

God’s word prevails through all the land)

Himi zawnte ah malte vun zoh bet dingmi pakhatte cu 1960 ah American anthropologist  E. Pendleton Bank timi in Chin hills thu zingzawinak a neih tikah “Pau Cin Hau cu hlan deuhih hrilhfiahdawngtu nu (prophetess) Pi Nuam Dim (Hau Zui ih fanu) ih dungthlun vekin a rak um” a ti. (Pau Cin Hau had earlier acted as disciple to a prophetess named Pi (an honorific) Nuam Dim, daughter of Hau Zui”. The study further reveals:

Siar bet

CALAI THANSOHDAN

CALAI THANSOHDAN

Rev. Dr. Mang Herh, Yangon

                                                                                                

Calai thansohdan hi ngainuam tak a si, Calai thangso dingin remthat a tul. Mirang ca hman remthat tul in a rak um ih, san khat hnu san khat an remtha. Mirang ca thansohdan hi san thum ah an then.

 1(a) Old English San: Mirangpawl Britain Ram an luh kum AD 500-1000 c. English ti mi hi Angle, Saxon le Jute miphun pathum a huaptel. Angle-pawl cu Northumbrian le Mercian tiin an thenawsawng. Northumbrian-pawl in England Saklam ihsin Thlanglam Humber tiang an luah. Mercian-pawl cu England Laifang, Humber le Thames tiva karlakah umhmun an khuar. Saxon-pawl cu Thlanglam ah, Wight Tikulh le Hampshire siarlo, ah an um. Jute-pawl cu Kent ah an um ih, Kentish tiah an ko. Cutin Mirang tawng pakhat sisi, malte danawknak um in Northumbrian, Mercian, Saxon le Kentish tiin tawng phun li an hmang.

  (b) Middle English San: 1100-1475 c. O.E san laiih Mirang tawng phun li kha M.E san khalah an hmang vivo. Tawng a dandan vekin cafang kawmdan le siarsuahdan khal a bangaw lo. Wyld cun,

Cangantu tin deuhthaw ih cafang kawmdan hi peng khat sung ciocio hmanah

a tam maw a mal, an dangaw theh,” a ti. Almost every author, even in

 the same province, differs more or less from almost every other.

  (c) Modern English San: 1475 ihsin tui san tiang. M.E san tiangin tawng phun li an hmang ih, cafang kawmdan le siardan bangaw loin kum reipi sung an um.  Cui harsatnak ruangah Modern English san sungah Mirang tawng thuanthu ih mangbangza thil pahnih a rung thleng,

Siar bet

Calai Mitkharh

Calai Mitkharh

Casiartu Calai Rualpi Zaten,

Pathian thlawsuah,umpit,zangfahnak,lamhruainak le thuthangttha zarah laimi Khristian kan sinak kum 100 a kim zo. Pathian thuthangttha sim dingah lairam ih a ratu Rev. Joseph Herbert Cope in laica in ra tuah sakcih ih lungawi umza taktak a si. Kan laica khal hi kum 100 sungah a lut ve cuahco thlang ding a bang.Asinan,kan laica le calai hi tuisun nitiang ah a hmangtu kanmah laimi hrekkhat in thiam kan tum lem lo, thiam duhnak thinlung kan nei lo. A zir khal kan paih lo,a buaipit kan huam lo,kan atcilh paih ngaingai lo,lungrualten a bangrepmi hman kan tum fawn lo.Mai’ thuthaw mai’ voih thaw, tibang in kan duhduh cu kan duh tiktik caan ah kan hmangih kan thleng dualdo rero men,lungrual kan tum lo,remtthat kan tum fawn lo,kan zoh liam cuahco hrih men,kum tin in kan laica thiam lo mino,fala le tlangval kan karh sinsin,mai’ laica ih cangan thiam lo le casiar thiam lo kan pung deuhdeuh…

Tuluk Communist hotu Mao Zedong cun, We are always revolutionists and never reformers, a rak ti.H. Sui Lian Mang in CT ih calai debate an tuah tum ah, Lai cangan daan a tamtuk, a rak ti dah. Kan laica le calai hi tuah tthat kan tum vek abang nan ngan daan a pung sinsin.Kan theih theinak dingah a hnuailam ah kan zoh suk hnik pei……!!!!!!!

Siar bet

Hi Tin Hmin An Phuah Ih An Hmang

HI TIN HMIN AN PHUAH IH AN HMANG

Chin State Government a um thlang ruangah kan tong le ca zalen zetih zir a theih thlang ding ti ruahsannak thawn MCC ih Functional Literacy Project ih hotu Rev.Thang Tin Sum ih sumpai lam tawlrelpinak in Chin State Cozah tlawng  Phun 5 -10 tiang zir ding mi zirlai  bu timtuah a si .Cu mi Chin Ca phun 5 -10 tiang zir ding mi ih an tongfang hman mi cu kan Chin tong in grammar kan rak zir dah lo ruangah English grammar zoh le ron phah in tuah a si ih,kan Chin tong ih Chin ca le ca ngan dan ngantu pawl:-

01. Siangbawipa ih ngan mi Lai Ca Ngan Daan(Falam Tong)

02.Dr.Than Bil Luai ih ngan mi Lai Ca Ngan Dan

03.Rev.Run Cung Mang ih ngan mi Laica Zirnak

04.Alfred Ro Hlei Thang ih ngan mi Lai Ca Zirnak Cabu

05.Sayaci Van Kyi ih ngan mi Falam Lai Ca le A Ngaan Daan

06.Salai H.Sui Lian Mang ih ngan mi Chin Ca Kalhmang

07. Salai Sen Ro Sang ih ngan mi Hliakhlai Ve Lang Kan Calai le Chin Tong Ngan Dan

pawl zohthim le ron phah in hmai lamah ziangtiin kan hmang lanta ding tiih hmin an phuah mi le an hman dan cu a tang lam vekin a si.

Ngan famkim lo mi a um asile Rev. Khar Thuan in siseh, Salai Tuak Sang in siseh,Rev. Vai Lian Zul in siseh, midang a theifiangtu in in betsak dingin zangfah ka lo dil.

Siar bet

Morpheme, Clitics le Affixes

H. Sui

Calai lam le cangandan lam hliakhlaitu pawl,

Morpheme (thufang), Clitic (belhbawmtu) le Affix (bettu), thu pawl, Kan Chinca ih kan neihdan le kan hmandan pawl, Linguistic le grammar zawngih ngandan pawl ka ron tarlang. Thatein rak siar in na hmuhdan rak tarlang ve dingin ka lo sawm hai. 

Morpheme, Clitics le Affixes

Morpheme :  A morpheme is the smallest meaningful unit in the grammar of a language.

Morpheme cu tong sungah cakalhmang ( grammar ) zawngin sullam ( tican ) nei theimi thufang ( thuhlom ) a si.Tathimnak ah vamzamleng timi tongfang ah thufang (morpheme ) pathum a um. van zam leng tin kan then tikah an zatein cakalhmang (grammar ) zawngin sullam an nei thluh. Hih van zam leng hi aw pakhat cio a suah ruangah awfang ( syllable ) pathum, ti khal in rel theih a si.

Siar bet

Modern Grammar 10: 'O' le 'Aw' Awsuak Simfiangnak

Mang Herh

Pa Tiam, H. Sui le Siartu zate,

Phonetic cafang ka hman mi a thlengaw pang kei maw thei hlah. Ocafang awsuahdan in in dawiat thluh ruangah, dawi phelh dingin hi ca hi ka run ngan. IPA kan rinsan kan ti ciamco nan, phonetic hi Laimi hrangah a har tuk. Ziangahtile, Mirang awphawidan ngansuahnak ca a si ruangah a si.

1. Box ih o hi 'aw' aw a suak maw? Pa Tiam, na fanu phonetic an rak zirh ih, box cu /bawks/ tiin aw aw a suak, na ti hi zangfahten thu ka lo sut duh. Thinlung tluangtlamten i ruatsak hram aw maw. Thudik kan theihnak dingah a si.

                     

      1)  Khui ram ah ha nan um?

2)      Na fanu cu phun ziat ha a zir?

3)      Ziang tawng ha an zirh? British English maw, American English ha? Maw, tawng dang?

4)      A zirhtu cu zo vek ha an si?

British le Amerikan hi tawng khat hmang an si nan awsuah (accent)bangawklonak tete an nei ti kan thei cio. John Samuel Kenyon,American Pronunciation (Michigan: George Wahr, 1950), p.88] ah an awsuah bangawklozia khaikhinnak a um. Oxford Advanced Learner's Dictionary ah khal kan hmu thei. British le Amerikan hi box an awsuahdan a bangaw lo. Phonetic hmang khal sehla kan thiam si lo cun a thahnem lo. British in /b2ks/ a suah ih, Amerikan in /b1:ks/ a suah. Hitawkih /1/ le /2/ hi cafang si loin phonetic an si. 

Siar bet

B. Lal Lian Thang Ih Literary Trends H. Sui A Titipinak

H. SUI LIAN MANG IH LITERARY TRENDS TITIPINAK...

by. B. Lal Lian Thang

Dear, Laicin sempi, H.Sui ( Pa Sui) nan innsang nan dam maw? Aizawl ihsin cibai. USA nan lan thei zo maw?, Malay ah nan um lai hrih ti ka fiang lo. Hnam picalpawl ih Thufim bangin,` Hringnun hi khualtlawnnak a si ih, khualtlawn nuamtertu cu Khualbuk ttha le rosunglawi si sawn loin kan khualtlawnpipawl hi an si,’ an ti vekin na(n) khualtlawnpi rualttha pakhat ah in ruat ve ding ti ka ruahsan. Laimi zate hrang thlacamnak in zingtin ka(n) lo hngilh hai lo.

 TaHan ihTlawng na phuan kha cu kan lo thei ciau ih, ka ti sual pang maw? tu hi kum 50 na luan hrih lo hmang ding ka ti ih, Pa Sui ka lo ti mai ding;

Tui ttum ka run lo kawmnak ih Mirang cafang ka hman mipawl hi kan lai ttawngih a tlukpi ka hawl rero lai mi an si ruangah a English ih ka run telh hluahhlo mipawl hi boruak in hmuhsak thiam ka ruahsan. Cuisin, ‘t’ tawcuk(.) dumte ka nei hrih lo ih, a aiah, ‘tt’ ka hmang mai ding.                                                                                                                                                                                                                                                                                               

                               KA LO TITIPI DUH MIPAWL CU: Kan Rihli group mail ah LaiGrammar thuhla ih na literary Trends ka rak siar ttheu ih, ‘Relkhawmtlang a theih,’(literary criticism) tiin kau zet ih na awnawk mi parah na lungput a tluang ih hleiah  lungrualnak thawi kan lai, socio-eco-political concern-pawl tthansohtlang na duhziapawl khal a lang ih a lungawium nasa. Aizawl lam khalah language devolopement thei ding cun grammar ttha le dictionary ttha neih a thupitzia hi University lawngah si loin Seminar, worshop, symposium-pawl khalah an thupitterbik mi pakhat a si ve ngai.

Siar bet

Ca Kan Ngan Tikah

Ca Kan Ngan Tikah

Salai Mazawn

Cangan pekte le Calai duhdawttu Salai-Mail cangantu hmuahhmuah hrangah kan rak tawn dah mi ihsin thazangpeknak thawn hlawknak kan hmuh phah pangah tiah ruahsannak thawn, thinlung thiangten ka run ngan.

2004 in ca ti țiatto in ka rak ngan ve. Christian Palai ah Pathian thu,Thufim Cahram tawi tete ka rak ngan hnelhno. Upa hrekkhat le rualpi tete’n in rak fak zet. 2007 ah Rihli, Buannel, Falam Pawlpi Groups Mail ah ca ka ngan thawk ve. Cahram a phunphun le ‘Fala Tlangval Theihțtulmi’ le ‘Innsang Neih Hlan Ih Theihțtulmi’ tivek ka ngan uar zet. Mitampi in fak, in lawm, reply, comment tam thei ve zet. Ka theih lo mi tampi khal in ka cangan mi an siar celcel ih lungawi thu in sim. Cahram ngan ding tla in rak fial rero. Ka rualpipawl le i theitupawl in lungawi thu in sim ih thazang in pe na sa.

Siar bet

Pipu Zaihla

Pipu Zaihla

Salai Mazawn

Kan Chin santhuanthu vun hliakhlai vivo tikah, Chin-mi le zaihla hi `henaw thei lo mi a rak si. Khuahlan kan pipupawl cun zai hla hi an `awngkam tluk asi. An irawm suak pholangnak ah zai hla an rak sam. Hla a phunphun an rak nei ih kalhmng an rak neihter thluh. A thu ih zirin hla feh dan an rak nei. Hlamerh thiam le hla san `ha nei cu an rak ngaisang. Hla ih phuahtlak thuanthu nei thei ding in rak ran zuam. Kan nunphung ah zai hla tel lo cun leilun a famkim thei lo ticu kan pipupawl keneh ihsin fiangten kan hmu thei.

Hla hi an nuamawknak pakhat khal a si. An lungawi can ah si maw, an cawisanawk ah si maw, duhnak biathu simawk ah si maw, lunglen can ah si maw, zun an tuar can ah si maw, an tluangkhawmnak ah si maw, ral neh can ahsi maw, sahrang kah can ah si maw, khuangcawi can ah si maw, sa eih, fanger can ah si maw, a phunphun in khat le khat zai hla an seh aw `heu.

Siar bet

Nunthuleng Ngandaan (Part 1-7)

Nunthuleng Ngandaan (Part 1-7)

 Mai Sokhlei Par

Pakhat ten, nunthuleng ngandan in zirh aw in titu an um hnuaihni theu; anmai hrangah tiah malte ka run hlawm duak:

Nunthuleng ngantu si ding cun ahmaisabikah cangan thiam a tul. Cangan thiam ti mi cu catluan kha siar olsam dingin tluang zuahzoih ngan thiam khi sim duh mi a si. Cutiih ngan thei ding cun bezai siar tam sehla (ngan thei le cu a tha sinsin), cutin rhythm a nei mi sentence ngandan thiam a ol.

Cun theih tul mi pakhat cu, mi tampi in cangan thiam si dingin 'tongkhun le tongthim' tampi hmang theitu si a tul tin an ruat. Himi hi a dik thluh lo. Tongkhun le tongthim tampi ther ferfer ruangah ca a mawi phah lo; hivek cu a tulnak zawnte lawngih hman ding thil a si. Cuhnakin, theih ol mi tongfang simple tete thawn sim duh mi kha lang fiang dingih ngan thei tumsawn ding a si.

A sau tuk a bang! Kan peh vivo tum ding aw.Nunthuleng ngantu tampi suak thei sehla ti mi duhsaknak thawn...

Siar bet

MIZO ŢAWNG UPA Ţhenkhat

MIZO ŢAWNG UPA ṭhenkhat

(A) Chhun leh zan hun Ţhen te:

1. Thingchangvar- Khawfingchah hma lawk a khaw eng lai lawk hi.

2. Varţian- Khawvar tirh.

3. Khawfingchah- Zing khawvar hlim.

4. Khuantevik- Khawvar tirh ar khuan hun.

5. Kawl en- Kawlkil en tirh, Khawvar tirh.

6. Ni tlang san- Ni chhuah san tawh hnu.

7. Naurilţam- Tukţhuan eikham leh chawfak hun inkar.

8. Fehrehsan- Tukţhuan eikham leh chawfâk hun inkar.

9. Chawfak hun- Chhun chawei hun, Chhunlai.

10. Chawhnu tlang her- Ni a her hret tawh hun hi.

11. Behliang mun hun- Zanriah chhum hun hma deuh.

12. Losul haw hun- Ni tlak hma, feh haw hun.

13. Unau hmel hai- Thim hlim, inhmuh chian vak theih loh hun.

14. Leng len hun- Zanriah eikham hnu, zan tir.

15. Leng hnawt chhuak ar- Leng haw hun, dar 12 rik hma hian ar a khuang ţhin chu mi hun chu.

16. Zanlai ar khuang- Zanlai dar 12 vel a ar khuang hi.

Siar bet

Pupa Ţawngfim/Ţhim

Pupa Ţawngfim/Ţhim

                                                          By: Salai Michael Van

M

Mai’ mi duh thawi’ kaihra leek = Duh mi thawi neihawk/coawk cun retheih le zawnzaih khal tuar ka ngam.
Mai’ tilzang cum = Mi dang cim/cai seh tiih mah riangri cim ih cai tuar .
Mangmit tawk = A huatsauk dan cu mangmi a tawk/a tum dan cu mangmit a tawk.
Manzuu ricin = Sun le zan ih zu ri ringring.
Maurat men uh = Tlansanin tanta men uh.
Mawlmang biakih mi bia = Zo a si ti theihliah lomi theiaw vekih bia.
Mawlmang vakih vaktawi = Tumtah nei loih vak tawi.
Melmang  man = Ningzak ter.
Mi kutih sasem hlaw = Mi neih mi a dawaw duh ti.
Milai nunnak bo lo, zawngsen nunnak bo lo = Minung le zawng nunnak a rak um cingcing.
Milian a duhduh in ttawng = Mi lian/mi neinung pawl cu duhduh an ttawng hluahhlo, hmaisawng mi khal an ne lo.
Mindam le hurdam = Leilung Min a reh tikah rawl a tthat vek bangin nunau tlangau pasal neih tikih fa ttha nei.
Mi ngawngtawh le mi khermei = Thusim theih lo/lungruh, thinlung khal sia.
Mi sehsawl tuk hlah = Midang har ttuanter/tuahter tuk hlah ti can.
Mi thusim le Ar hma cuk = Mi thusim mi va lun vivo cu a na aw lak men.
Mithnawm lak tak ka bang = Harsatnak tuar thluh hnuah  nawnnak thlensal tikih ttawngkam.
Mi harih dar al = Mi dang an um lo ruangih mi pakhat khat tlingter/hruaitu maw thil pakhat khat tuanter.
Mi mut a hmangtuk = Mi phunsaih/siatnak rel a paih tuk.
Mipa hnah nei = Mipa cu khawruah nak an nei cingcing.
Mi se len le tite len = Mi sia an len asile an puarthauih an hngal ce.
Mitsin cakkhai tawng = Mithi : Thihhloh tawng.
Mit su loih um = Mitkemza : mittling lo.
Mit le hnar kan si = Sungkhat thotho kan si.
Mual le tlangin sin nei hlah = Thil langsar/lar  tuk cu thuh theih a si lo ti can.

Siar bet

Aw le O Hmandan

“O” le “Aw” hman dan thu

 

“O” le “Aw” thu hi tu laifangih ca ngan thiam pawlih buai mi bik a si. Thenkhat in “o” cu short vowel( awphei tawi) asilole aw pitah hman ding. Cun “aw” cu long vowel( awphei sau) asilole aw sauah hman ding titu le thenkhat pawlin “o” khal hlawn cuang loin “o” le “aw” hman tawm theihnakah cun “aw” hi aw tawi (aw pit) khalah aw sau khalah hmang sehla cule “o” le “aw” rawi celcel loin kan um thei ding an ti.

Hi thu hi kei cun “o” aw tawi asilole aw pitah “aw” cu aw sauah tiin ka rak tang nasa nan keimah roriin Rangon ah Lai ca ka zirh haiih cunah “aw” hi aw tawi khalah aw sau khalah hman a theih ti ka tlawngta pawl hnenin ka thei. Zoh lo auhah “tawng” ti hi ka auh haiih tthenkhatin“tawng” ti’n an ngan, thenkhatin “tong” ti’n an ngan. Asinan “zoh” ti cu zokhalin “zoh” ti cu“zawh” ti’n a aiah ngan a theih lo lawlaw. Hi ruangah ka ruat salih “o” hi “aw” ih aw tawi a si lo. “o” hi amahte awsuah a neiih “aw” khal hi amahtein awsuah a nei ve a si ti ka theifiang.

Siar bet