B. Lal Lian Thang Ih Literary Trends H. Sui A Titipinak

H. SUI LIAN MANG IH LITERARY TRENDS TITIPINAK...

by. B. Lal Lian Thang

Dear, Laicin sempi, H.Sui ( Pa Sui) nan innsang nan dam maw? Aizawl ihsin cibai. USA nan lan thei zo maw?, Malay ah nan um lai hrih ti ka fiang lo. Hnam picalpawl ih Thufim bangin,` Hringnun hi khualtlawnnak a si ih, khualtlawn nuamtertu cu Khualbuk ttha le rosunglawi si sawn loin kan khualtlawnpipawl hi an si,’ an ti vekin na(n) khualtlawnpi rualttha pakhat ah in ruat ve ding ti ka ruahsan. Laimi zate hrang thlacamnak in zingtin ka(n) lo hngilh hai lo.

 TaHan ihTlawng na phuan kha cu kan lo thei ciau ih, ka ti sual pang maw? tu hi kum 50 na luan hrih lo hmang ding ka ti ih, Pa Sui ka lo ti mai ding;

Tui ttum ka run lo kawmnak ih Mirang cafang ka hman mipawl hi kan lai ttawngih a tlukpi ka hawl rero lai mi an si ruangah a English ih ka run telh hluahhlo mipawl hi boruak in hmuhsak thiam ka ruahsan. Cuisin, ‘t’ tawcuk(.) dumte ka nei hrih lo ih, a aiah, ‘tt’ ka hmang mai ding.                                                                                                                                                                                                                                                                                               

                               KA LO TITIPI DUH MIPAWL CU: Kan Rihli group mail ah LaiGrammar thuhla ih na literary Trends ka rak siar ttheu ih, ‘Relkhawmtlang a theih,’(literary criticism) tiin kau zet ih na awnawk mi parah na lungput a tluang ih hleiah  lungrualnak thawi kan lai, socio-eco-political concern-pawl tthansohtlang na duhziapawl khal a lang ih a lungawium nasa. Aizawl lam khalah language devolopement thei ding cun grammar ttha le dictionary ttha neih a thupitzia hi University lawngah si loin Seminar, worshop, symposium-pawl khalah an thupitterbik mi pakhat a si ve ngai.

                              Relkhawmtlang na awnawknak hi kau zetin a si ka ruahsan; curuangah kan calai tthansonak dingih na thil thlirdanpawl le na conceptparah sau deuh ih lo titipi ka duhnakzawn an um ruangah thinsau deuh ih in titipi ve ding khal ka beisei.

PAKHATNAK AH CUN:  “Tahfung…, Theory…, Policy…,Lungrualnak a um le…, um lo…,” na ti mipawl hin ka khawruah a tamter nasa:

                            Greek raldonak thuanthu, TRAJAN  HORSE  sungih ralkap an rak relhthup bang khan, kan cangan mi ciau le kan hnattuan mi ciau ih a PHEN ah hin thuthup kan nei ciau ko ding. Thuthup cu thuh a ttulnak zawn a um hrimhrim ko; kannih Mizoram khalah kawhhranpawl hnakin Acozah hi an langfiang/tlang(transparent)-sawn an ti hai ve ko. Asinan, tuisan ah cun print-media hmuahhmuah le Socio-eco-edu-political concern khalah Transparency international ti hi zokhalih ngaisanbik mi ah a cang vivo thlang a si hi.

                          Theologian pitlingpawl in , ‘Bible hi cahnah var/rang parih cati dumih an ngan mi lawng si loin, cahnahvar tlunih cativar ih a nganaw mi, a phen ih thuthup theihthiam hi a pawimawhsawnnak a um ttheu,’ an tivekin, kan Rihli group mail ih kan ngan ttheu mi Lai literary Trends ngannak  cahnah PHEN ah hin Greek Trajan Horse’s Philosophy & Logic a phumthupaw hmang maw aw ti tla khi ka ruat. Khua ka ruah tik ah,Journalist-pawl press-release ih, ‘Mizoram mipi hmuahhmuah in politics kan khel/buaipi ttheh ruangah kan buai thehnak san hi a si; hivek hi kan bansan a ttul, kan hrangah a ttha lo; politics cu a thiam mi lawngin buaipi hai seh, ram duhdawtu kan tam tuk deuh…’ ti ih in zirh mipawl hi ka thinlung ah an tharsal.

                         Ramkip hruaitupawl le mifimthiampawl ih an literary Trends hi zoh rero tik ah  Linguistics-pawlih tuahsak ciau mi parah lungrual zetin an tthumaw ciau sikhawh, ‘ Tahfung, Theory, Policy ti ciamco ding hin linguistpitling rori a ttul fawn. Mirang Thufim ah, ‘Leknak (games)tinkim hin zin le dan an nei ttheh,’ an ti bangin, ka paihzawng a si ti men in Bawlung sit zuamnak ah telve mai hi a ngah lo ding.TThimnak ah, tlakrawhinn sak thiampawl,ingenious/ingenuity  vek kan si lo ah tla cun tlakrawh thuahdan, kawp ding le ding lo hman kan thei lo ding. Doctor ih a treatment vek si loin, si(medicine) hi mai duhdan ih rak RAWI ve le rak TTHEN ve menmen si (medicine) hmandan dik cu a si hrimhrim lo ding tit la khi ka ruat.

                        Pu, No Than Kap ih Mirang Thufim a hman mi na vun sarsak, ‘Some thing is better than nothing,’ duhsan kha na tangdawrawknak a si in ka thei ih mawi ka ti nasa. Mitamsawn hrang lawngte ah cun, Linguist thiamnak ih:Tahfung, theory, policy kherkher hi cu ‘ Some thing is better than nothing ti mi le Little knowledge is dangerous,’ ti mi hi kawp cih ciau nungna a bukawtawn zet ding. Culoahcun, Mizoram bangin politics khelh ttheh pang a awlte ding; ziangvek Thufim khal hin hmun le zawn an neih ciau ruangah a can ah cun, ‘Some thing,’ cu rel loin, ‘ nothing & empty,’ ih retawk thiam hi a tthatsawn deldelnak a um. Philosophar-pawlih tidan tak ah, “kan thil THIAM CIA mi hmuahhmuah hi hngilh ttheh can a um a ttul, culole thil thar zirnak in PHEN/kham ih tthanso theih a si lo, kan thinlung le kan kut khal hi lawng viarviar(empty) ih ret thiam a tul sawn theu; cu mi hnu lawngah, ‘The power of the EMPTY HANDS,’ ti hi a hung um thei,” an ti a si. Linguistics-pawlih kut hin kan ticakaw pei uh ti hi ka rel duhbik mi cu a si.

                        Kan Laica cu oral literature ihsin Mirang in print media si thei dingin in rak tuahsak ih, tu khalah (literature & music cu a thlengaw ringring mi ART & dynamic an si vekin) Bible consultant roripawl khalin an tel lo ih a cang thei lo mi, kan Lai ttawng rori ih  linguistics kan nei hai sisi maw! Tahfung, Theory, Policy dangdang hawl ciamco hi a ttul nawn maw si?Linguistics-pawl parah hin lungrual thei lo kan um ding maw si? ti tla khi ka ruat.

                        Lai grammar(IPA) STANDARDISE/level rori in man awlte ih lei thei dingin cabu in si seh internet khalah in retsak ttheptthep zo sikhawh, a khui ah saw maw lungrualnak, Tahfung, Theory, Policy hi kan hawl nawn cuang ding? Hi, ‘Chin Cangantui Kutkaih,’ hi rinsan a tlakbik kan ti ciau ka zum? Culole, Aizawl khawte Theologian-pawlih SA HRI VAI THUN theology an ti vek, ‘ A cangvai mi paohpaoh hi kan zuanhnawh,’ ve mai ding maw si ke? Ziangtin si pei?

                   

                     Bible consultant-pawl hmanin Linguistic-pawlih Lai grammar in tuahsak mi an zoh tik ah, ‘ Lai ttawng cun THLUK a neih ruangah kan mirang ttawng hnak hmanin a mawi deuh ih a remaw (consistent) theisawn,’ ti tiangin in lawmsak thlang a si hi maw! Hi tluk zawnruahnak ih in tuahsak rero mi parah hin kan lung a rual tuk lo sawm? Laimi hrang a si; zawi pawl ta bik khal a si cuang lo pi. Kan theih lo laiah Pathian in mithiam in rak fialsak zo.

PAHNIHNAK, Kan Laimi ah Linguistics pitling hi kan um hrih lo ruangah, Rangoon ihsin TaHan, Kalemyo si seh  Leitlun hmunkip ih Laimi hruaitupawl hin Literature seminar, workshop, symposium…etc kan tawlrelmipawl ah hin, Lai grammar tthabik le mawi hleice ih in tuahsaktu, linguistics-pawl hi sawm ttheu sehla a ttha sawn lo ding maw, ziangtin kan ruat? Hi Linguistics-pawl hin ‘anmai pawisa cemin an awngaw ringring sikhawh, tui kum cem lam khalah India khawpi Delhi ah, India ram Laimi hmuahhmuah sawmkhawmaw in (USA lam khalin) Linguist-pawlih training kai dingin kan timlamaw nasa hai ih, hivek hi lungrualnak zinpi kan zawh dutdo a si mai lo sawm?

PATHUMNAK: Language development Lampang :(Himi cu na ngan ttheu mi thawi pehparin kan Lai literary trends ka lo titipi mi a si)

                        Tulai Mizoram Literary hruaitupawl ih hmuhdan le kan chin/laiLiterary hruaitupawl ih hmuhdan hrekkhat ka buktawn ttheunak a si.

                        Mizoram University, Writers Club-pawl, Mizo Academy of letters-pawl tla (Bible lettu group thum ih tthenawpawl khal) hi Mizo grammarah an bangawlo celcel hrih lai. Ka rel duh mi tak cu, hivek boruak an tawn mi thawi pehpar in, ni kum ihsin an thil hmuhsuah mi pakhat cu, ‘Linguistics kan ttul,’ ti hi a si ta riai aw! Mizo ca in, B.A; M.A; M.Phil; tiang rori hman an nei thei zo nan, Linguist ngaingai cu nunau pakhatte lawng an nei hrih. Hi nu ih a reldan vek asile, ‘ Thiam an tiaw tuk ih an thei ngaingai fawn lo,Mirang ca thiam tiawpawl hi hnai an hnawk cuang, Mirang grammar vekin kan Mizo ca an fehpi ciamco ih a buaithlak tuk aw…’ tiah a ti.

Kan Unau Mizopawl buainak vek hi Hakha kan unaupawl ih buainak khal a sizia MUKO Magazine ah khin tampi kan hmu thei. Mai theory le policy thawnEnglish grammar vek khalih laica  fehtertumtu tla an um ve ih, cu mi a dik lozia thailangtu dingah mithiam Richard, Za tu…pawl khin an ngan nasa ttheu.

1984 kum hrawng ih kan Lai Bible lettu mithiam3/4 pawl kha ( pakhat tla cu thungai thlakin kan rak bawm ttheu) Dr. Than Bil Luai hin an lai grammar ah a mang a rak bang zet ttheu. Lai Bible lettupawl hnak in Dr. Than Bil Luai hi cun, kan dung kum sawmthum hrawng ihsin Lai grammar hi buaipinak cang a rak thei zo; a rak advance taktak a si, linguist-pawl khal hin Pu Than ih thluak hi an ngaisang taktak in ka thei.

                       A tlun thupawl ka lo titipi duhnak san cu, Mizoram hivek ih bangawklonak an nei phah cingin language Development lampang ih anValue System a thlengawkdan hi cawn an tlak tuk lo maw? ti duhnak ah a si.An tidan ah cun:-

                                                                                                                         “Ttawng dik le ttawng hman(ttawng dik humhalh) kan uar bangtuk hin kan ttawng lenternak hrang ah cun Mizo hnahthlak/ Chin ttawng hmuahhmuah hi kan sengkhawm thluh thlang ding ih DIK LO DEUH LE HMAN LO DEUH khalin a hmankawpdan sawn hi kan zir a ttulbik thlang, cule kan Zo ttawng hi a lian deuhdeuh thei ding...’’ tiah an ngan ciamco ih mipi khal in zirh nasa.Hivek hi kan Chin/ Hmar mithiam hleice, India Cozah-pi khalin ram palai ih a rak hman dah mi, L. Keivom, Hmar Bible lettu khal hin,`Chin ttawng hmuahhmuah telkhawm thluhnak dictionary Volume-pawl a timlam rero thlang ih a Bible lehmi khalah Tidim ttawng, Pu Zahhuai,’ ti tla khi English ih Your exellency ti aiah a hmang mai, Lai ttawng a phunphun khal a hmang nasa. Impression on L. Keivom…kan kawmnakpawl siar nuamah ka lo kuatcih.Hakha khalah ca sutnak ttha maksak an din ih an suah dupdo thlang a si hi.

                   Ziangkhalle Pa Sui, ttawng lenternak lampang lo titipi ka duhnak san cu, grammar dik le hman/ttha kan buaipi vek tluk hin, subject a phunphun hi ngan thei dingin zuam ciau nungna, Mizoram bangin cabu leh le ngansuah lampang si seh Lai ttawng lenternak hrang khalah Chin miphun ttawng hmuahhmuah lakkhawmdan khal Pu, L. Keivom bang khin ttan latlang ciau nungna kan calai tthansodan hi a rualkhai (balance) sinsin lo ding maw ti hi kan daduhthah a si ciau ka zum. Cuti si lo ih, linguistics pitlingpawl riangri lungrualpi lo vek le linguist ngai si lemlopawl sawn riangri ngaisangtu Mizo unau hrekkhat bangin,` kan maipawl party a si phawt cun Vawkpi khal si seh ka vote thotho ding,’ tipawl hi comedian, Thangkura cun, Vansang election ti ih a dobik mi kha an si.

                  A tlun thupawl thawi pehparin kan Lai LITERARY  TRENDS parah kan VALUE  SYSTEM  thleng ttul ih ka hmuhdanpawl lo ruah hrih ka duh ih na remcang thei asile ka literary trends & concept/tual, le ka value system-pawl hi literary criticism i hun tuahsak man aw la cu ka lungawi zet ding a si.

                                                                     Literary lamih na value System, Trends…pawl ngaingai hi i run titipi ve hram keici.  

                                                                          

                 Kei ka literary Trends &value System cu, pakhatnak ah Bible lettupawl hi an si. Ziangahtile historian-pawlih hminsindan vekin,` Bible hi Leitlun miphun tinkim ih a tamsawn in an literary tthansonak hrangih an hmanbik mi a si’.Israel-pawl khi leitlun ih mivakvaibik miphun an si nan anliterature(Bible) an neih tthat tuk ruangah an tungdingawsal thei ringring ti a si. Cuvek thotho in English Literary khal hi thuk zet ih a zirtu taktakpawl cun Bible ih a tthumaw mi hi an tamsawn tiah an ti ttheh.William Shakespearehman kha King James Bible an leh laiah amai kum 47-nak a si ve ih KJVlehnak ah hin a telve titu an tampi. KJV Bible lettu lak ih a tel ve hnu cunShakespeare cangan mipawl hi an ttha hleice tiah Mizo historian, Zomawia Khiangte cun in zirh ttheu. India ram ih cangan thiambik, Kuwan singh khal hiHindu a si ko nan a falepawl khal KJV Bible hi hla thu mawibikbikpawl ih leh mi a si ih Bible version dangpawl hnakin a thlum cuang tuk tiah a siarter ringring hai; literature thabik a si a ti ringring, tiah an ngan; kum 95 a si zo, a dam lai ko.

                   Cuisin, linguistics-pawl le Bible consultant-pawl kaihhruainak tangih Bible in lehsaktupawl hi an si.Pathian tthatnakin kan Lai ttawng bak ihBible version tthabik King James Bible khal in tthehsak rero thlang ih, himi ka ngaisannak bik san khal linguistics roripawl thawn kan lai grammar, kumpi kum hra lai an buaipi hnu ih in lehsak mi Bible a si ruangah ka ngaisang tuk hai. Pa Sui hin i ttawmpi ve thei maw cu ka thei lo; keimai value system ka lo ruah hrih cu a si hi.

                 Cule, linguistics-pawlih grammar in tuahsak mi vekten cabu ttha a phunphun kan lai ttawng ih in suahsaktupawl hi ka ngaisang tuk hai. Ziangah ka ti tile, Laimi hi kan van a siatnak pakhat cu Biaknak lam le leitlun lamih in hruaitu hmaisapawl kha cabu leh le suah lampang ah an rak ttawnttai tuk deuh; kan kiang naibik ih kan unau Mizoram hruaitu hmaisapawl ih ca leh le cabu suah an rak teimakziapawl ka hmuh deuhdeuh tik ah, ziangkhalle, tui san kan Laimi in hruaitu hrekkhat, cabu ttha in suahsaktupawl le  Bibleversion tthattha in lehsaktupawl hi cu Mizoram mipi bang hin Lai mipi khal hin thapekawk kan zir natsat a ttul ti hi ka hmuhdan a si.

PALITNAK:Aizawl Chin Literature Forum Hmin Ih Lo Ngen Kan Duh Mi Pakhat Cu:

                      Pa Sui cun ttul na ti lem lo ruang khalah a si men thei. Asinan, calai lamih kan tthansoh laifang transitional period  kan si ruangah, Pa Sui in ca in ngansak tik ah hin na cabu hmanmi, references-pawl kha rem na ti tawkin in ngansakcih aw la tiah kan lo dil. Asan cu, ziangvek concept/tion/tual-pawl a si ti hi theih kan duh ruangah a si. Phundang ah in ruatsak siang kan zum lo, COPYRIGHT LAW cu na theih mi a si ko. Ziangahtile, tui san cangantupawl, ahleicein grammar lam tla hi cu midang ih kan literature valuein TAHSAK  DAN ah hin, zo/ziangvek mithiam a rawnkhawm ti hi a si ruangah le TTHUMAWKNAK A TLAK MAW TLAK LO? ti hi a sibik ko hiteh.

                      Linguistics-pawl khalih an ngaisan zet mi Dr. Than Bil Luai in, ‘O’ le ‘AW’ thuhla ih a ngan mi ah, ‘O’ hi Dipthong a si ih Greek ttawng ihsin a ra mi a si,’a ti mi subject pakhat hmanah linguistic professor mi pahra (10 ) luan cabu ropi a tarlang ih hleiah, mithiam 355-pawlih hmuhdan lakkhawmnak cabu tiang a phawrhsuah thei ruangah tthumawknak ah kan hmang ngam ciau a si hi maw. Hivek ih transparency hi tui san ah cun leitlun ramkip mipi ih ngaisan bikmi ah a cang thlang  a si hi.

                    Hi hmuah in tui ttum hrang ah cun duh tawh hrih mai seh la; relkhawmnak na awnawk mi parah a lungawium nasa.

                   TTul na ti ih na remcang thei asile i hun titipi ve aw la ka lungawi zet ding.

                   Na duh lozawng ttawngkam ka hmang pang asile na ngaidamnak ka lo dil fawn.

                   Na unau:

                   B. Lallianthang

                   Aizawl.

B. Lal Lian Thang

H. Sui Ih A Lehsalnak

Upatmi Saya Thang,

A hmaisabik ah kei vek men thu titi ding i sawm ih ka phu lo tiah ka ruat. Malaysia ah kan um ringring lai ko hih, kan feh ol lo si hi. Cun, titi ding thu hi a tam, a sau nawn ruangah a zatein ka lo titipi thei lo ding a bang. Cun, group mail ih ka thlahmi “Tahfung” sungih ka nganmi sung rori a tel tuk lo ih a thuhla lawng a si ruangah i titipi duhdan thawn tla a pial men thei. Thinlung thiangtein ka run lo titipi ve men ko ih ngai nuam lo tla a um pang le in ngaithiam ding ka lo dil. Cun, ka tarlang theu zo vekin “Tahfung” pawl sungih ka nganmi sung rori tla cu a diklonak um le phorhsuak ih a dikmi tarlang vivo ding hi ka saduhthah a si.

Thu titimi parih titipi ve mi pawl:

PAKHATNAK AH CUN:  “Tahfung…, Theory…, Policy…,Lungrualnak a um le…, um lo…,” na ti mipawl hin ka khawruah a tamter nasa:...............

Himi pawl ka nganmi hi kan calai fehpidan um ciami pawl mipi in theifiang ve hai seh, ti duhnak ih nganmi a si. Ziangruangahtile, mihrekkhat in “o” le “aw” buai a tul lo, anmah le hmannak ah hman ding a si, an tin nain, anmah le hmannak zawn kan timi a bangawklozia, cun, kan fehpidan pawl hi IPA duhdan ah ziangtluk a dik, ti rel duhnak a si. Tahfung hmangin Theory, Policy, le Lungrualnak an rak neihmi an thlunlozia pawl, ziangruangah kan lungruallonak ti pawl ka nganmi ah a diklomi a um sile, run tarlang uhla, a dikmi run tarlang uh, cule, kan reltlang ding ih a dikmi cu thlun hliarhlo ding a si ko. Cun, hih Theory le Policy pawl hi kanmah Chinmi ih kan cangandan thu kan relmi a si ruangah kan fehpidan vun tarlang men a si ih mi tampi ih kan theih cio mi kha a thei ngai lotu pawl hrangih run tarlang men in ka ruat.

         Ramkip hruaitupawl le mifimthiampawl ih an literary Trends hi zoh rero tik ah  Linguistics-pawlih tuahsak ciau mi parah lungrual zetin an tthumaw ciau sikhawh, ‘ Tahfung, Theory, Policy ti ciamco ding hin linguist pitling rori a ttul fawn. Mirang Thufim ah, ‘Leknak (games)tinkim hin zin le dan an nei ttheh,’ an ti bangin, ka paihzawng a si ti men in Bawlung sit zuamnak ah telve mai hi a ngah lo ding.TThimnak ah, tlakrawhinn sak thiampawl, ingenious/ingenuity  vek kan si lo ah tla cun tlakrawh thuahdan, kawp ding le ding lo hman kan thei lo ding. Doctor ih a treatment vek si loin, si(medicine) hi mai duhdan ih rak RAWI ve le rak TTHEN ve menmen si (medicine) hmandan dik cu a si hrimhrim lo ding tit la khi ka ruat.

Himi na nganmi siar peh vivo ahcun, mai professional  line lawng tuah ding vek a si ih a tha nasa. Relnak phun hnih in lo titipi ve sehla –

Na ngandan vek cun “Tahfung, Cangandan Theory, Cangandan Policy le IPA” thu pawl hi ngan thei ding ka si lo ngai, asinain, ka rak ngan laklawh zo ih a dik le dik lo rel theitu dingah kan Falam mi sung cun Saya Khar Thuan lawng a um  ti vek khal khi a si thei. Asi, Saya Khar Thuan in ka nganmi parah ‘a dik lo’ a ti ahcun zianghman eltheinak ka nei lo. Chinmi pawl hrangih in rak tuahsakmi Chin Cangandan te hi lungrualtein thlun hliarhlo sehla hivek ngan khal a tul lo ding. Duhdan bangawklonak a um hnuhnu cun “Tahfung” cu a um tul hrimhrim ih kan tahfung dingah cun ‘IPA thawn ziangtluk a bangaw,’ ti cu na ruahdan a si ve ko lo maw?

A pahnihnak ih kan theih tul ih ka ruahmi pakhat lala cu Mathematics ih 3+5=8, 20×30=600, 40÷5=8,,,,,, tivek zirhtu dingah Mathematics ih expert le Professor tengteng tulin ka ruat lo (Expert le Professor lo khal in a ngah ko tinak men). Nanmah mithiam kan lo neihmi pawl in IPA thu pawl diktein run ngan uhla kei vek men ih ngan rero a tul lo ding nain, kan mithiam pawl in le nan ngan duh fawn lo. Cun, ka ngan sunmi hi siarsal sehlaLinguistics lamih expert le Professor pawl lawngih ngan tengteng ding khopin a sang in ka ruat fawn lo. Kei cu nganmi ca le a thuhla hnakih a ngantu minung rinsan ih tanhmun khuar hi ka tizawng a si lo. Pathian lawng hi adang pathian pawl hnakin ka rinsan rori.

Cun, pakhat thusuhnak neih ka duhmi cu kan ram ih Pastor le Evangelist hmuahhmuah khi Theologian an si thluh maw? Kan MP pawl hi zoh sehla mi paziat saw Politics lamih degree naghtu? Mi paziat saw Daanthu (Law) lamih degree ngahtu? Mai professional thiammi (zirsuakmi) lawngah hnatuan theih si thluh sehla,,,,,,,kan MP tuantu ding teh zo pawl saw an si pei? Zo pawl in Pastor an tuan pei? Zo pawl in Evangelist an tuan pei? Zo pawl in bezai an ngan pei? Zo pawl ih nunthuleng an ngan pei? Zo pawl in politics an tuah pei?.....

Ka relbeet duhmi cu

1.     Siibawi umlonak hmun ah sii lam paihzettu pawl in siibawi pawl ih nganmi cabu siarin, mina an zohkhen tikah a sual thluh tengteng cuang lo.

2.     Khawte fa bawhlung sit paihzet ih amah tawktein sit theu tu (TV vekah cun bawhlung sit zoh paihzet ve tu) cu khawpi ih bawhlung sit thiam rualpi nei nain anmah zawngih sit ban ngai ve lo, amah tawkte lawng sit ve men tu pawl thawn cun an sittlang thei ko ding.

3.     Pa Bawi Khuai cu phun 3 te lawng a si nain Rev. S. Hrang Kap Hnin tei’ tlakrawh-innpi sawnghnih cu Engineer tel loin a sak. Ziangruangah Saya Hrang Kap Hnin in lungkimtein a sakter si pei? (An inn lut thlacamnak ah ka tel)

Na pekmi Theory hi scientific theory siloin logic theory a si deuh a bang e.

Kan Laica cu oral literature ihsin Mirang in print media si thei dingin in rak tuahsak ih, tu khalah (literature & music cu a thlengaw ringring mi ART & dynamic an si vekin) Bible consultant roripawl khalin an tel lo ih a cang thei lo mi, kan Lai ttawng rori ih  linguistics kan nei hai sisi maw! Tahfung, Theory, Policy dangdang hawl ciamco hi a ttul nawn maw si? Linguistics-pawl parah hin lungrual thei lo kan um ding maw si? ti tla khi ka ruat.

 Lai grammar(IPA) STANDARDISE/level rori in man awlte ih lei thei dingin cabu in si seh internet khalah in retsak ttheptthep zo sikhawh, a khui ah saw maw lungrualnak, Tahfung, Theory, Policy hi kan hawl nawn cuang ding? Hi, ‘Chin Cangantui Kutkaih,’ hi rinsan a tlakbik kan ti ciau ka zum? Culole, Aizawl khawteTheologian-pawlih SA HRI VAI THUN theology an ti vek, ‘ A cangvai mi paohpaoh hi kan zuanhnawh,’ ve mai ding maw si ke? Ziangtin si pei? 

Himi thu ah, “Chin Cangantui’ Kutkaih” cabu hi grammar zirlai cabu ngaingai ah rintlak a si in ka hmu lo;grammar le cangandan hliakhlainak ih siar dingah cun a thazet tiin ka hmu; ziangruangahtile grammar basedhnakin linguistic based in nganmi a si sawn. Cun, Mirang ca a tamtuk ih Mirang ca le Mirang grammar thiam  lo kan Chinmi pawl hrangah tla cun, theihfiang a har nasa ding. Cun, himi cabu hi linguist pawl ih duhdan (IPA) ih nganmi a si thluh lo (awsuah le ngandan ih cafang hmanmi thu ah), ziangruangah hitiin kan ti thei tile, keimah rori khal himi cabu an tuah dingah Dr. Connie thawn reltlangnak ah ni 1 ka va tel ve ih, Dr. Connie ih fehpi duhdan le an fehpidan cu tawkfang ka thei ko. Cun, lehhnu (2006, SENHRI Mekazin  (pp. 78-86) Ttum 6, Vawi 2) ih Dr. Than Bil Luai le Dr. Connie ih thusuhawk le lehawknak kan siar sile a fiang pam ko in ka ruat.(Saya Khar Thuan in group mail ih a run tarlang zo kha)

PAHNIHNAK, Kan Laimi ah Linguistics pitling hi kan um hrih lo ruangah, Rangoon ihsin TaHan, Kalemyo si seh  Leitlun hmunkip ih Laimi hruaitupawl hinLiterature seminar, workshop, symposium…etc kan tawlrelmipawl ah hin, Laigrammar tthabik le mawi hleice ih in tuahsaktu, linguistics-pawl hi sawm ttheu sehla a ttha sawn lo ding maw, ziangtin kan ruat?

Himi hi thil thazet a si ko. Cun, cangandan ih kan bangawklonak ah hih Linguist pawl ih an fehpidan (IPA duhdan lole Social-linguistics lole Cultural-linguistics) pawl hmang sehla a thazet ding nain ti cu ka ruat. Cun, kanmah Falammi sungin linguist  (ti ding) kan neihsun Saya Khar Thuan ih thuburmi hi thlun thei thluh mai sehla, a thabik in ka ruat fawn.

PATHUMNAK: Language development Lampang :(Himi cu na ngan ttheu mi thawi pehparin kan Lai literary trends ka lo titipi mi a si)

Cuisin, linguistics-pawl le Bible consultant-pawl kaihhruainak tangih Bible in lehsaktupawl hi an si.Pathian tthatnakin kan Lai ttawng bak ih Bible version tthabikKing James Bible khal in tthehsak rero thlang ih, himi ka ngaisannak bik san khallinguistics roripawl thawn kan lai grammar, kumpi kum hra lai an buaipi hnu ih in lehsak mi Bible a si ruangah ka ngaisang tuk hai. Pa Sui hin i ttawmpi ve thei maw cu ka thei lo; keimai value system ka lo ruah hrih cu a si hi.

King James Version kan Falam tong ih in lehsaktu parah kei khal ka lungawi nasa. Tongkam(tongfang) hmandan le grammar hmandan thu ah, an thleh suak tikah kan rak zoh cio dingih cunah ziangvek dinhmun a si, mipi tamsawn ih hman le siar ringring mi a si pei maw, ti cu a fiang ding. A thuhla ah cun ka lungawi rori ko.

      PALITNAK: Aizawl Chin Literature Forum Hmin Ih Lo Ngen Kan Duh Mi Pakhat Cu:

                      Pa Sui cun ttul na ti lem lo ruang khalah a si men thei. Asinan, calai lamih kan tthansoh laifang transitional period  kan si ruangah, Pa Sui in ca in ngansak tik ah hin na cabu hmanmi, references-pawl kha rem na ti tawkin in ngansakcih aw la tiah kan lo dil.

Himi thu ih ka mawh ngai. IPA thu ih ka zoh bik mi cu Pu Google sungah ka hawl ringring theu. Cun,Grammar thu ah khal Pu Google sungah siseh, Mirang grammar cabu ka hmuh pohpoh cu ka siar, cun, Kawlgrammar cabu pawl, Mizo grammar cabu, CACC ih cangandan an thlah theu mi pawl, kan Falam tong ih nganmigrammar cabu pawl ah Sayagyi Van Kyi ih nganmi, Siangbawi Dr. Hre Kio ih nganmi, Dr. Than Bil Luai ih nganmi, Salai Sen Ro Sang ih nganmi pawl khal ka siar hai ih kan Chin Cakalhmang dingah kan tongdan le ngandan ruat in, a grammar  idea la in, ka ngan theu.

Mirang grammar fehpidan rori hi ka ti zawng a si lem lo, Mirang ih tongfang pakhat kha kan tong khal ih tongfang pakhat (Mirang ih kom le kom ve, kom lo le kom lo ve) ti vek hi ka fehpidan a si thluh lo. Miphun dang pawl ih an grammar fehpidan ka zoh tikah Kawl grammar  ih cangandan hi kan Chin thawn idea a naiawbik in ka thei. Mirang grammar ih an neihlomi kan Chin tong le ca ih kan hmanmi tampi a um. Cu pawl cu Kawlgrammar thawn tampi an bangaw. (Chin Cakalhmang ih “Kimtertu” timi thulu ah a fiangzet ding.)

Ka nganmi hi IPA sirhsan le grammar sirhsan a si ruangah nannih vek cathiam zirsang le mithiam pawl hrangah buainak a um ding ka zum lo. IPA le grammar fehpidan thawn a pialmi a um ahcun, in run sim uh, run tarlang uh, a dikmi run ngan uh, ka lo thlun hai ding. “Cu pa in cutiin a ti,,,,,” tivek ih mai nganmi hman fiang mumal lomi ka ngan lo. Amahbelte “ka fiang” ka timi hi a rak palhmi tla a um thei ko. In run sim uh, flexible ka si ko.

Cun, CLF ih cangandan thawn a kalhawmi tla a um ko ding. Hihi bulpak le pawlkom huatawknak, doawknak pakhat hman a um lo. A dik lo ih ka hmuhmi cu ‘a dik lo’ tiah ka ngan ih, a dik ih ka hmuhmi cu ‘a dik’ tiin ka ngan.

Curuangah, Cangandan Theory, Policy, IPA, Grammar, Tongfangkom hrangih Consistency, thu pawl ka ngan tikah zozo khal simrelnak tuah thei in ka ongaw ringring. Ka nganmi cahram pawl sungin reltlang theih ringring a si. (Atu hi Chin Cakalhmang ka nganbeet rero lai ih A4 in page 80 lenglo a si thlang. Ka theh fel lo nain na siar ih reltlang na paih ahcun attachment in ka lo kuat leh ding. Man olte ih lei khal a tul lo ding.)

*************************************

Sayapa, thu pakhat te ka lo sut duh ve ih zangfahtein i let hram awla ka duh.

Ziangah saw “Uico a bo” tiin kan ngan tikih kan Lai awsuahdan hi IPA duhdan a si lo, ‘o’ cu “əʊ” ,“ɒ”  le“ɔ”timi awsuak hminsinnak pawl ah a tambikin an hmang ih kan awsuahdan hi pakhat hman a kheng lo, a naibik “əʊ” awsuah khal a kheng cuang lo ih himi zawnah IPA duhdan cun “Uicao a bao” tiin maw, culole,“Uicou a bou” tiin maw ngah sehla kan Lai awsuahdan thawn a khengaw deuh ding timi hi CLF pawl in nan thei ko ding nain si khawh, ziangruangah saw hih ‘thudik’ hi nan thuh ringring? Cun, “tong, lon, kot, bop,,,,,,” tivek CVC pawl ah khal IPA duhdan cun aw a suak thei ih “tawng, lawn, kawt, bawp,,,,,,,,” tiin ngan hnak cun a diksawn ko, ti nan thei ko ding nain si khawh, ziangruangah saw hih ‘thudik’ hi nan thuh ringring? Himi thu ah nan policy hi a dikzet nain practical ih nan hmanmi cafang a dik lo ti khal nan thei ko ding nain si khawh, ziangruangah saw hih ‘thudik’ hi nan thuh ringring? Thudik cu thlun thei lo khal le pom thei sehla cu a tha lo maw?

Thinlung thiangtein theih duh ah ka lo sut ih thinsautein in simfiang hram aw.

Lungawi. Na unau,

H.Sui