Miuk Le Khawllal Diremnak Chin Phunpi Ni

MIUK LE KHAWLAL DIREMNAK

CHIN PHUNPI NI

By: Salai ZC Laltinhrem

A Thuanthu:  Chin Phunpi Ni thuanthu kan zoh sal tinten Chin Miukpawl thawn a sengaw ringring ding. Feb. 19-20, 1948, Falam ih meeting an rak tuahnak ihsin suakmi a siih, hi meeting ih an thulu cu thildang zianghman a si lo, Miuk le khawlalpawl donak meeting a si. Hi meeting hi kan zoh rero tikah Rampi kumpi ih theihpimi le bawmnak ih rak tuahmi si loin miuk le khawlal dokalh pahnih khat ih sumpai cemmi khal tuan thluhnak ihsin tuahmi meeting a si. Minung tampi an si thei dan khal, midepde le miuk le khawlalpawl huphurhtuktupawl in Falam khaw kiang kum 18 tlun lam, Falam ah a rang theibik ih thleng dingih ca an pek ruangah, hrekkhat cu Feb. 19 zaanlai rori ah Falam pan in an feh, hrekkhat cu Feb. 20, khawvang hlan ih Falam thleng dingah an feh. Hivek meeting cu official titeh a theih kei maw? Chin Phunpi Ni hi thuanthu zoh a si tikah miuk khawlal dokalhnak, iksiknak, huphurhnak, ikfiknak le huatnak ihsin a suakmi meeting a siih cuih meeting ih a suahpimi cu miuk le khawlalpawl parih DIREMNAK lecimhaiseh tiih an ti sutso le an aih/lawm ni ah Chin Phunpi Ni tiah an run ko pan lo maw? Cuih iksiknak le huatnak ihsin suakmiDIREMNAK puai Chin Phunpi Ni cu tuisun ah miuk le khawlal hnakih fel le ṭha sawn ih ruatawpawl in kan run aih in kan run lawm rero lai. Ka mipawl theihnak an neihmal tuk ruangah an hloral timi cu kanmah hi maw kan rak si.

Falam Meeting Zohfelnak: Hi meeting hi acozah kumpi ih sponsored a si lo, meeting kaitupawl kan zoh tikah thupipa rel dingih kaitu si loin Miuk le Khawlalpawl duh lo tiih vote theitu ding pohpoh cucik kharbawk tiangin an kawhkhawm cawpmi siin a lang. An meeting thu umtu dan zoh tikah Miuk le Khawlal thlaknak ding an buaipi ruangih tuahmi meeting a si. Adang thu a um lo. Hivek meeting hi miphun dang zohman ih neih dah lomi asi ruangah rampi kumpi in a rak sponsor lonak a si titu an tampi. Ti taktak ah cozah kumpi theihpimi meeting si sehla rampi kumpi asilole Chin State government in sumpai a cemmi tum ding a si, asinan, sumpai cemmi zaten Pu Vomtu Maung ih cem thluh si awmih zum a si tikah himi meeting hi Miuk le Khawlalpawl in anmah le peng le tlang cio ah mipi an neh tuk tikah Acozah lam thuneitupawl hrangah an lal ding tlukin le an hminthan ding tlukin an lal thei lo ruangah le an hmin a than thei lo ruangah mipi an rak tawkhrawk tithu khal putar pitar tamnawn ih simmi ka si. An meeting cu ziangvek meeting lehlam a si ding, nikhat an meeting hnu ah Falam khaw kiang ih kum 18 tlun hmuahhmuah an kawh cu, an tam tete lawn, Feb. 20, 1948, zing pahra ah meeting kan nei ding a rang thei bikin Falam ah thlen thluh ding ti’n thu an pek tikah ziangtheilo mipi cu an feh taktak, mipipawl cu vote pek dan ding tiangin an zirh tithu kan thei, hihi pure meeting, official meeting cu a si thei hrimhrim lo. Nan huatzetmi Kawl ralkap cozah in vote pek a fialvek le paih lo cingin hnaṭuan mipi a fial vekin Pu Maung lei hoin kan Chinmi lakah an rak tuah thawkzo si in reltu khal an bo lo. Ziangtheilo mipipawl cu hruaitu dungthlun in an feh timi hla kan sak ṭheumi kha hi thu hi si awm tak a bang. Cangantu cun hi meeting cu official meeting ti’n a pawm thei lo.

Chin Phunpi Ni Neih A Ṭul: Chin Phunpi Ni neih thei cu a ṭha, asinan, an milefa le leiram hrangih nunnak liam ngam tiangih mipi vangtlang rak riantu Miuk le Khawlal DIREMNAK ih an rak tawthawhmi Chin Phunpi Ni, Feb. 20, hi cu midang parah thil ṭha lo tuah a ṭha lo tiih a pawm thei taktaktu zocio khalin hrial cio hramsehla a ṭha. Ruk cu na ru lo men ding, asinan, na rualpai rukmi thilri na rak la, na rak ei ve a si ahcun rukru na si ve mai, cubangin miuk le khawlal cu na thinlung in na dokalh in na hua lo men ding, na direm hai lo men ding, asinan, a rak huatu, a rak dokalhtu le huphurhtupawl miuk le khawlalpawl sinak cem an lungawituk le an diremtuknak ih an phuah suakmi Chin Phunpi Ni na lawm venak in miuk le khawlalpawl DIREMTU na si ve.

Midang, ramdang le miphundang hnenah Chin Phunpi Ni kan hmannak san sim ngam ding hman a si lo, an hnih kan ti suak tuk ding! Curuangah Miuk le Khawlalpawl namthlak thei ni Feb. 20, 1948 theih hngilhlonak ih hmanmi Chin Phunpi Ni hi cu phun-u le thinlungput pitlingpawl ih hman ding mawi a si hrimhrim lo. Khatlam zawngin kan sim asile kan miphun zapite’n kan lungawi tlang thei ni a um asile cumi ni cu Chin Phunpi Ni ah tuah ding a si ko, cu lo ceng le April 22, ah tuah men ding a si ko.

Feb. 20, Ziang Ni A Si: Ti taktak ahcun Feb. 20 hi lungrualnak lang ni si loin lungrual-lonak lang ni sawn a si. Upatawknak lang ni si loin thungrulh-awknak lang ni, zawnruah-awknak si loin namthlak awk ni, khaisan awk ni si loin dirhthlak awk ni, lungawi tlang vialvo ni si loin mai’ nunphung pakhat a simi hlawn hloh ni, miphun khaisan ni si loin miphun sinak niamter ni, humhim awk ni si loin zuarthlai awkni, fak awk ni si loin relsiat awk ni, thangṭhat awk ni si loin a sethei bikin phiarsawm awk ni, miuk le khawlalpawl cu misual miṭhalo zetah ret tahratin mah cu ṭhazet ih ruah awk ni, miuk le khawlal cu ram ṭhansonak dawnkhamtu ah ruat in mah cu ram khaisangtu le ṭhangsotertu ah ret awk ni (ṭhansoter lamlam kan vakvai thluh a si lo sawm), miuk le khawlal cu mipi thisen zuktu ah ret tahratin mah cu mipi nunnak kilhimtu ah ret awk ni, ram le miphun duhdaw lo ah miuk le khawlal cu kan ret ni, ti taktak ahcun ram le miphun an duhdawt tuk ruangah vaih cu an hrangah a rak zarhmi a si. Miuk le khawlal cu midang zawnruahnak nei lo remrem ah ret tahratin mah cu midang bawmbawitu ah kan ret aw thluh, titaktak ahcun miuk le khawlal tlukin midang kan bawmbawimi le um hnek lawn, ram siatsuahtu ah ruat in kanmah cu ram humhualtu ah kan tuahaw, humhual cu sim lo a um hman kan paih nawn loih kan vaihsan thluh a si lo sawm. Miuk le khawlalpawl cu mipuarthau zetah ret in mah cu mitangdawr ngaingai ah ret awk thluh ni, miuk le khawlalpawl cu thinlungput setuk ah ret siin mah le mah cu thinlungput pitling takih ret awk ni, a taktak ahcun kan thinlung a siat tuk ruangah Chin Phunpi Ni hi kan urhsun in kan tuah a si sawn. Midang tlinnak le ṭhatnak thei loin, mah cu ṭhazet ih um ni. Ram le Miphun dangin Phunpi Ni an neive a sisi “kannih khal kan neih ve lawn” ti’n mithu cawng ih cawngkhawrh si ni. Miuk le Khawlal an lalnak a cem ruangih Phunpi Ni tuah nan thei maw? Chin miphun lawng! Mai’ pilepu par rori ih hivek thinlungput kan neih theimi ruah ahcun Kawl ralkap uknak do ngam vohvo ding kan awm zet nan.  Mah sawmdawltu, mah kilhimtu, direm rero hi kan parah a thleng ve leh pang ding a phan um zet. Miin na parah tuah haiseh tiih na duhmi vekin midang parah tuah aw.

Neih Ringring Mi: Hrekkhat in a hlan pi ihsin rak hman le rak aih ringringmi a si, ti’n thuruat sau zet vekin thu an rel, an ṭawng nan thei cio ding. Cuhnakin a thupi sawn ih an ruah ka duhmi cu ziangruangah Chin Phunpi Ni kan hmang, ziangruangah midang in Phunpi Ni an nei? Ziangvek in kan tuah asikhalle kan tuahnak san a um ruangah a san hi DIREMNAK a si ruangah miṭhazet um ih umpawl, midang upat thiamzet vekih umpawl tla cun nan hman dingah a mawi lo sinsin. Neih ringringmi ti men cun kan ti dik lo ding, kan neih ringringmi thil ṭha tampi hmuah hlawn siin, a ṭha lo hmuah tuah ringring kan duh hi mak ka ti. Neih ringring zomi timi ṭansan hi cu hitlukih a thupizetmi Phunpi Ni hrang ahcun reasonable a si lo lawlaw. Hi ruahnak hi cu Kawl kut ihsin kan luat tikah Phunpi Ni thar kan nei thei lo ding, Feb. 20 rori ih tuah ṭul a si ding ruangah thil cang thei lomi a si. Na ruahnak rak thleng aw.

Kawl Hmuah Ngam Hnek Lawn: Mai Miuk le Khawlal cu ngamzet fawn, Kawlte cu ṭihzet fawn. Miuk le khawlal ih in uk nawn lo cu kan aih rero nan, kawl uknak cu Chin mi tla cun thungai thlakin buaipi theitu um hnek lawn.  Miuk le khawlal in kan parih an thuneihnak cu cem ter dingin an rak sual ngam nan, midang pi Kawlte ih in uknak hmuah thei lo vekin an rak um san men, kan um san vivo men. Chin mi rori Miuk le khawlal ih in uk cu an/kan duh lo, asinan, kawlte ih in uk cu an/kan rak duh. Miuk le khawlal ṭhatlonak cu mipi an rak sim ngam nan, kawl ṭhat lonak cu rel ding hman an thei lo. Miuk le khawlal ih in uk cu an rak duh lo, asinan, kawl ih in uk cu pawi khal an rak ti lo. Ti taktak ahcun Kawl ralkap in rampi a lawn lai ahkhan kan miuk le khawlalpawl hi thuneihnak neimi rak si lai hai sehla kan Chinland cu an nunnak liam in an humhual ding titu an bo lo. Tuisun ah mai’ tilesa a simi miuk le khawlal DIREMNAK Chin Phunpi Ni cu kan tuah rero nan, Kawl ih in ukbet reronak ihsin kan miphun thiarfihlim aw tum zohman kan um fawn lo. Miuk le Khawlal DIREMNAK ni Chin Phunpi Ni ah Mai’ miphunpi Miuk le Khawlal hua dingin le diriam ve dingin minopawl le a ra suakmi mipi hmai ah dingin thu kan sim ngam ko nan, ṭhangso thei lo dingin Chin miphun in tuahtu taktak cu zo a si ti hman kan thei lo, kan thei nan kan rel ngam lo maw, kan thei aw ter lo maw? Kan Ex-Captain pakhat tla cun Miuk le Khawlal cu mipi thisen zuktu ti tiang rori’n speech a pe ngam ko nan, Kawl thuneihnak ihsin ziangtin kan suak thei ding timi ruahnak zianghman in pek lomi hi pacang ralṭha taktak a si lo. Tuisun nulepa, hruaitu upa le mino tampi cun kan miphun hruaitu hmaisapawl in miuk le khawlalpawl an huphurh tuk le an diremtuknak ih an rak tuahmi Chin Phunpi Ni cu ningzah khal thei loin ralṭha in kan aih ngam ko nan, kan miphun dinhmun taktak zoh le ruat ih amah ten a ukawktheinak dingah mipi hruaitu le zohman a um aw fawn lo. Rampi kumpi hnenah Tax pekdan kel a si ruangah MIRANGpawl in an thei fiang tukih Miuk le Khawlalpawl khal mipi hnenin Tax an ngahternak a si, cumi cu relse tahratin atu ah Kawlpawl ih phungphai thlu loih TAX in lak ciamcomi cu ih-thahsan thei Ex-Captain le Chin Phunpi Ni lawmtu kan lo neih hi Chin miphun in a sun phah tuk zo. Ram cangkang kan zoh asile TAX an pekmi a tam lawlaw, hihi mipi thisen dawktu kan ti thei pei maw? Kan ti ngam fawn lo, kan Miuk le khawlal pawl hmuah kan duhduh in kan puh, kan ti fawn.

Miuk/Khawlal le Politicians: Pu Vomtu Maung, Pu Mang Tung Nung, le Falam meeting a rak tawlreltupawl kan zoh tikah Ramkhelhnak (Politics) lamih kan mihmaisa an rak si. Politics ahcun mah nehtu dingih theihmi le mipi thunun theitu pohpoh cu an siat theinak bikin relsiat awk, nam thlak awk, mipi ih duh lo dingin tuah, a cancan tla ahcun an kapthat men. Politics timi cu rel ṭul loin casiartu in nan thei cio. Pu Vomtu Maung le a hopawl in ziangtin miuk le khawlalpawl an rak huphurh ding, mipi lakah ziangtin politics an rak tuah ding timi cu rel ṭul ciamco a si nawnlo. Khatlam ah, kan miuk le khawlal cu hrawkhrawlnak thawn sinak ngah an si lo, an tlin ruangah MIRANG cathiam le mifimpawl in an hrilmi an si. Politics timi an thei thiam lo lawlaw. Miuk ah I hriluh ti’n mipi an tlawn ve lo. Pu Vomtu Maung hoin mipi tawka an tawh lai khalah ṭanhmun khuar thei an si nan, lam ṭang hawl thei an si nan, an hawl lo, daiten an um san. An thinlungput cu atu lai America President hril tlin lomipawl tlukin a rak picang zo. Ka upat tuk hai. Anmah vekin politics lam rak ngaihsak hai sehla Feb. 20 cu Falam ah thisen a luan ni a si ding tiah putar pakhat in in sim dah. Tuisun ah miin na sinak lo lawng tum sehla miukpawl vekin daiten na zoh thei lo ahcun miukpawl na bang hrih lo lawlaw. Miukpawl nundan a ṭha lo titu Pu Vomtu Maung hi miukpawl hnak hman in a over acted lo maw titu an bo lo. Pu Zahre Lian kha kum khat ah veili rori a umnak khua a ṭhawn ter. Pu Zahre Lian a thinhengter. Cucu Zahre Lian a huphurh tuk ruangah a si ti’n vei tampi simin ka um. Cuvek lawmman in miuk le khawlalpawl an rak sual lo.

Miuk Hi Zoin A Hril: Leitlun ah mipi ih hrilmi hruaitu le hruaitupawl ih hrilmi hruaitu le mahte’n hruaitu ih a tuahtu tin an um. Chin Minister a pahnihnak khal U Nu ih a thuneihnak in minister a ṭuantermi a si. A taktak ahcun Pu Zahre Lian ih sinak a si, Zahre Lian cu mipipawl ih hrilmi a sinan, U Nu in official in a nemhnget duh lo. Atu hi Pu Hung Ngaing nan ti reromi tla hi Chin mipi’n an hril lai ka thei lo, Pu Thein Sein khal mipi’n kan hril lai ka thei lo. America Secretary le Vice president ding tla mipi vote in a feh lo ti’n The Introduction of Political Science cabu ka zirmi ah a ngan. Fimthiamnak  nei lo thawng 5000 ih hrilmi hnakin fimthiamnak nei ṭhepṭhep hruaitu pahra ih hrilmi si ding a thupi sawn. Curuangah miuk le khawlal hi leitlun rak ukthluh tumtu Mirangpawl ih hrilmi kan ti asi khalle Chinmi lakih an rinsanmi, mifim, pa-piang, patum, pacak, pa ralṭha, raldothiam tvp an rak zingzawi thluh ih an hrilmi an si. Anmai san ih officerpawl hrilmi an si ruangah official tukmi miuk le khawlal an si. Mipi hril le hril loih buaipawl kha khawvel khawmual tinih cang reromi zoh in cuan hnik uh, ziangkim sim aw cawk ding kan si lo, mai’ pianpi BA ih kan tlin lo tla ahcun thu-khat. Chin Vuanci a si hmaisabikmi Pu Vomtu Maung hi ziangmi party a siih, ziangtin mipi’n an rak hril timi cabu ah siar ding ka hmu hrih lo. Mipi hriltlinmi a si ciah ka zum lo, vuanci a ṭuan theidan ka theih dan ah anih kha Khristian a si lo, Kawlbawi thawn mizia bangaw le sakhua bangaw a sinak ih rak tlingmi a si tin. Vuanci a si theidan sim theitu in um le, thank you.

Miuk An Nei Cio: Kan ram kulhpi sungih miphun picang kan timi lakih tel ban Shan le Kawlte cun Miuk (Shaw Bua) an nei ve. Hihi a san ih zirin Bristist pawlin an rak fehpimi a si. Kawl Miuk (Shaw Bua) kan timi tla an tampi, hrekkhat cu nungrawng taktak an um. Asinan, Miuk system cem dingin meeting an tuah thu thuanthu ah hmuh le siar ding a um lo. An lalnak a cem ni khi Burma National Day, Shan National Day an ti fawn lo. Miuk an neih an zum aw sawn (they are highly proud of having Chiefs). An miuk siatnak an telefa hnenah Chinmi bangin rawlfah in an fah lo. An cahdan, an ralṭhatdan, an hminthandan, an fimdan, raldo an thiamdan le an thuanthu theih ṭha tampi cu acozah kumpi tlawng ca zirhnak rori ah in zirh thluh a si sawn lo maw. Na pa in a lo vuak ruangah na pa kha midang pa hnakin sual sawn ah na neih asile nangmai mumal lo, cubangin kan miukpawl siah kan pek ruangah le an lalnak in in rak uk ruangah Kawlte le Shan Miukpawl lawng miuk ṭha ah kan ruahih kanmai miukpawl cu niamtuk le sualtuk ih kan ruah asile kanmai mawh liolio. Kannih Chinmi cu a sia pohpoh kan mah kan pe aw thluhih a ṭha pohpoh cu midang taah kan ruat thluhmi hi a pawi lawlaw. Ih, kan miukpawl hi Kawl le Shan miukpawl hnak hmanin ka ngaisang sawn, ka rinsan sawn, ka upat sawnmi an si. Kawlte le Shan miuk hnakin niamtukin le sualtukin na ruah asile Chin Phunpi Ni hi hmang rero ko aw. An lo hnihsan rero men ding, miphun dangin.

Chin Phunpi Ni Na Hman Tikah: Ziangruangah hi Feb. 20 ah CPN ka hmang timi ruat fel aw. Upat pek tlak cu upatnak pe aw, asinan, miih tlaksamnak le tlinlonak cu huatnak ah hmang loin, miih sinak sun ni le tlaksiat ni cu rak aih ve ding khawpin ziangtlukin na tling in ka tling ve lo timi ruataw aw. Miin Miuk le KhawlalDIREMNAK ih an rak tuahmi Chin Phunpi Ni hi kei miṭha, mitangdawr, mifim, mifel, midang iksik lo, hua lo le dokhalh loin ka hman ve dingah a mawi in a ṭul maw timi ruat aw. Mi pakhat cunChin Phunpi Ni urhsun rero laipawl hi ningzah  hna khal thiam lo rual an si a ti cu teh. A theitu pacang rualpawl cu an lu an su hmut-hmo. Zumtu Khristian na si tla ahcun ziangkim na tuahmi kha na Khristiannak thawn a sengaw ringring timi na theih dingah ka lo hlan. Midang DIREMNAK puai tuah ding cu Bible ziaza cun a hua lawlaw.  Amah Bible in a sim bangin, na duh dandan in hmang aw, na duh tawkin Chin Phunpi Ni ah miuk le khawlalpawl relsia in diriam ko, aih rero ko, asinan, Pathian in thu a lo ṭhen leh ding timi cu theilhhngilh hlah. Chin Phunpi Ni observes reropawl hin Chinland Independence hrangah hma in hruai uhla nan dungah ka thaw a cem tiang ka ding ringring ding. Chinland Independence a ngah tikah April 22 a rak si ciah tla ahcun Chin Phunpi Ni cu zalennak diktak thawn kan hmang ciamco kei cu. Atu ih kan hmanmi hi cu kan hman dan ṭha khal sehla, kan hmannak san a ṭhat lo ruangah Pathian cohlan tlak Nipi a si thei lo. Miih tlak siat ni ah lungawithu sim aw la, Pathian thinhengnak ka parah thlengseh ti thawn a bangaw. Rick Warren in ziangzat na pe ti hnakin ziangtin na pe timi a thupi sawn a ti bangin, ziangvekin kan hmang ti hnakin ziangruangah kan hmang timi a thupi sawn. Curuangah hi NIPI ni hi na urhsun tikah ziangruangah kan hmang timi ruataw la,zawng ih hmaihman kan zah an ti ṭheumi te vun mang sal hram. Miuk le khawlalpawl thlarau in an lo cuan hliarhli ti thei aw.

Ziangkhallole Chin Phunpi Ni cu Miuk le Khawlal DIREMNAK ni a si. A taktak a si!

Mi DIREM paih vialin hmang rero ko uh law!

Hsn: “Chin National Day Kan Hmang Thei Maw” topic ngan dingin i diltu hnenah ngaidam ka lo dil. Atu ka nganmi hi rak hmang mai aw, leitlun ih a ummi ṭawng tintiang in let theitu nan um le ka lungawi sinsin.  

It’s shameful for the Chins to celebrate on their forefather’s collapsing down from ….

 print duhpawl hrangah attach file in ka lo kuat cih hai.