Einstein ih Relativity Theory le Nun Diriamnak

 By Ni Siang Zing (Kalrawn)

Chin World Media

23^rd August, 2011

Thuhmaihruai

Ka nauhak khawlam ih kan rak um laiah ṭhal tlawngpit le cu hramlak ah aitebop le thingthu kan rak hawl ṭheu ih kan ngahmi kha kan u le pawl in a thaizing ah Falam (Tlanglo) ah an hun zuar. Kan khua cu Falam thawn a naitemi khua asivekin suun hrawngah an rung kir saal thei. Kannih nauhak deuh pawl cu kan khawtaw ih Khuangpi va ah ngazawk le tileuh phah in Falam ih ka u le an rung kir saal ding kan rak hngak. Kan u le pawl cun kabasia (a-chin-ṭhuk) le muṭhai in sum tam. Culai ahcun kabasia cu fangkhat ah ṭhuk thum a rak ngah. Mi pakhat in kabasia cu ṭhukthum ciar kan co ṭheu. Kan ei ih kan rak khop theilo. An funnak plastic hman hlah loin cip neknek in kan khai ih a ti kan rak dolh bet ih thaw kan rak ti nasa. Culai ih ka saduhthah tumzet pakhat cu “ka upat le kabasia kopzet in tampin ka ei lai ding,”ti khi a rak si.

Einstein hi Pathian a rak zum maw?

1930 kum ih Noble Prize peknak hmun Sweden ram ah Einstein le India ram ih literature noble prize 1913 kum ih rak ngahtu Rabindranath Tagore (1861-1941) cu an pahnih te lawng totlang in thunuam rel tlangnak an rak nei.

Tagore cun ka rual Einstein, “Duhdawtnak” kan timi hi minung milai kan um ruangah

a um tiah kei cu ka ruat. Nangteh ziangti’n na ruat? tiah a sut. Einstein cun ka rual Tagore, nangcuPoet (biazai ngan thiamzet) na si vekin nangmai’ dinhmun ih ruat ahcun kei khal na ruah daan cu ka pom ve. Asinan, science lam ih ka hmuh le ka ruat daan ahcun a sual ti’n ka ruat. Tahṭhimnak ah “Relativity Theory” timi hi Einstein timi pa a um ruangah a ummi theory asilo, a rak um cia reromi a rak siih cumi cu ka hlan ah zohman in an rak tong loih keimah in ka tong. Einstein um ruangah “Relativity Theory” timi a um sisawn loin a um ciami kha Einstein in a tongsuak sawn a si ti’n ka ruat. Cunah, “Duhdawtnak” timi tla hi minung le milai kan um ruangah um sisawn loin a rak um ciami a siih cumi cu minung milai pawl in kan tong sawn (kan tep, kan tuar) ti’n kei cu ka ruat tiah a ti.“Cuih thil umcia pawl hi anmah tein an rak umcia si loin tuahtu a um ding tikhal ka zum” tiah a rak ti.

Relativity Theory tonsuak asi hnu cun Einstein cu a hmin a thang sinsin vekin Einstein hi Pathian (Khrihfa pawl ih kan biakmi Pathian) a zum pei maw? timi khal hi a theiduh an rak tam nasa. Amah hi kan theihcio vekin Germany ram ih suak asinan a hnam ngaingai cu Jew miphun a siih a nauhak lai in Pathian thu cu inn ah a nu le a pa in an rak sim ih a rak thei ve. 1941 kum New York ih Science, Philosophy and Religion seminar ahcun Einstein in,“Science without Religion is Lame, Religion without Science is Blind” tiah a rak ti. Himi cahram hi atlangpi in kanmah Falam ṭong hmang pawl ih siarmi a si vekin tulai kan Falam miphun boruak thawn ngan asi ahcun “Einstein hi Pathian cu a rak zum, asinan a rak piangtharlo.”

(Himi link ah na siar bet thei. (http://www.godandscience.org/apologetics/einstein.html)

Relativity Theory

Relativity Theory hi Einstein in ṭhen hnih ih a rak tonsuakmi a si. 1905 ah Special Theory of Relativity tiin a rak suah ih, “Caan timi ih cangvaih daan(motion) hi tlolak (space) ahcun a thlirtu (observer) parah hmun awin an bang awlo” ti a si. 1916 ah General Theory of Relativity a run suah bet ih “tlolak (space) ah khulvai (speed) cak deuhdeuh ih feh asile caan timi cu a fung deuhdeuh (The faster we travel through space, the slower we travel through time)” tiah a simfiang bet. Thlapi parih nikhat cu kan leilung par ahcun ni kul-hluansarih le nazi pa sarih le minutes 43 le second pahnih a si.

Ziangkim hi Pathian ih sersiammi an si. Cuih a sersiammi lakah Pathian in minung hi a thupitbik ruangah minung pawl ih umnak leilung khal hi adang leilung pawl hnakin a thupit sawn ruangah a laifang ah um in adang leilung pawl in an hel a si timi Aristotle (384BC–322BC) teih sanlaiih ruahnak cu Nicholas Copernicus (1473-1543) in 1497 ah a sual tiah a rak el. Ni sawn hi alai ah um in ahlum zawng (circular shape) in adang leilung pawl in an hel tiah a rak el. Galileo Galilei (1564-1642) in kan leilung in Ni a hel daan hi Copernicus ih sim vek ahlumzawng in si loin asawl zawng (oval shape) in a hel sawn a si tiah 1633 kum ah a rak sim. Asinan ziangah a sawl zawng in an hel ti a rak simfiang theilo. Isaac Newton (1642-1727) in Galileo ih a rak simfiang thei lomi kha dirhipnak tha (gravitational force) ruangah a si tiah a run simfiang thei.

Falam ka rak umlai (1986-1989) ahcun Falam Bawhlung Team cu Laitlang ah a

thiambik an rak si. Culai ih first Line-up pawl tla ngairiam ah tarlang sehla…Kawlkil ah Ṭial Hre, Back ah Van Kim, Far Nei Thawng, Van Lian le Biak Vum, Midfield ah Lian Vung le Ṭial Bik Mang, Hmainor ah Kawl Thang Nawn (L), Van Nei Lung, Ṭhal Hlawn Lung le Cung Thawng tla an rak si. Azonzon in First tla an rak ngah ih kan Falam kawlkil (goal keeper) thiamtak cu Ṭial Hre a rak si.

Ṭial Hre in Falam bualrawn ih point A in keimah hnenah a kut thawn bawhlung a hril ih i pek kan ti pei. Asinan Falam bualrawn cu ciarbek a tamtuk ih ka hnen thleng loin ciarbek lakpoint B ah cuih bawhlung cu a taap. Ka rual Ṭial Hre in bawhlung i pekmi cu i pek thoknakpoint A in a taapnak point B cu ziangtluk a hlat ti kan thei duh asile hridai thawn kan tah theiih olte’n kan thei thei. Cuih bawhlung cu point A ihsin point B ah pi zathum a si kan ti pei.Cumi point A le point B cu ṭhate’n kan rak hminsin ahcun atu khal ah tah saal sehla pi zathum thotho a si ding. Isaac Newton san tiang ih ruahdaan ahcun atlun ih thuṭhimnak cu a dik/hmaan tiah pommi a si.

Relativity Theory a suak tik ahcun ka rual Ṭial Hre ih i pekmi bawhlung point A ihsin point B, pi zathum a hlat kan timi kha a sual thlang. Kan umnak leilungpi in Ni hi 30 km/s (secondpakhat ah kilometer 30) cakmi khulvai thawn cawl loin a hel rero. Curuangah,tlolak ahcun Ṭial Hre in point A ih bawhlung i pek thoknak le bawhlung ciarbeek lakih a taapnak point B cu pi zathum a si thei nawnlo. Caan a thleng awk vekin tlolak ahcun point A le point B cu an hla awtuk thlang. Curuangah ziangkim thu kan ruat tikah caan timi tel loih thil kan ruat asile a sual thei ti a si.

Asile caan timi hi ziang a si? “Caan timi lo simfiang dingah caan ka neilo” tiah Pennsylvania State University ih scientist Smolin in a rak ti dah. ( Dr. Khup Za Thang ih nganmi Gravity le a Hmual timi cahram kha siar cih awla a ṭhazet ding.) St. Augustine (354-430) khal in, “Caan timi maw? zohman ih in suh lole ka thei, asinan in sut ih simfiang ka tum le ka thei nawnlo” tiah a ti ve.

Ziangkim in a ralsanmi (opposite) an nei cio, asaang–aniam, adum-arang, aṭha-asia, ahlat-anai…….Asile caan hi hmailam lawnglawng ah a feh ih a ralsanmi dunglam ah a feh (a kir) thei lo maw? ti hi scientist hminthang pawl, amah Einstein rori khal in an rak ruat nasa nain an tongsuak theilo. Caan timi hi Big Bang in a rak thok ih Black Hole ah a cem teh a si pei maw? Caan thawn pehpar in ka siar ngah dah nain, a ngantu ka thei nawn lomi te a um. Cucu hiti’n a si, “Death is the End of Time but the Beginning of Everlasting” ti a si. Kan Khrihfa zumnak le ruahsannak thawn ruat ahcun duh a nungzet ka ti.

Relativity Theory ih sim duhbikmi a muril lakah athupizetmi cu thil kan ruat tikah, “Reference Frame asilole Relative Frame” tel locun a hmaan rori tiah sim a theih lo, ti a si. Cuih reference frame hmanmi lakah caan hi pakhat a si. Tlun ih kan nganmi ka rual Ṭial Hre ih i pekmi Bawhlung thlennak pi zathum timi thuah kan relative frame kha Falam bualrawn lawng a si ahcun atu khal ah a hmaan lai ko ding. Asinan kan relative frame kha a thleng awmi caan le tlolak thawn kan ṭhim tik ahcun pi zathum timi kha a sual tariai! Curuangah Relativity Theory ih kan hmuh theimi lakah “caan (time) le reference frame” timi hi an thupi ngaingai.

Nun Diriamnak An Neilo

1965 hrawng ih Leitlun ih hminthangzet music bandpakhat cu “The RollingStone” timi an si. An hminthannak an Hla pawl lakah mipi ih an uarzetmi hla fing khat cu Mick Jagger ih nganmi “I Can’t Get No Satisfacation” ti a si. Himi link  asilole himilink ah an hla na ngai cih thei.Ziangruagah himi hla hi mi tampi in an uar cuang sipei ti an zingzoi tikah mi tampi in an nunnak ah diriamnak an ngah cio lo ruangah a sibik ti a si.Cun thu zingzoinak pakhat an tuahmi cu, “Na nunnak hi a thar in asilole aliamcia kum hra ih thawhsaal na duh maw?” ti thusuhnak an tuah ih mi tampi in “An nunnak a thar ih thawhsaal asilole kum hra lai kir saal ih thawhsaal aduhtu an tamzet” ti asi. Ziangruangah a si pei? An nunnak ah diraiamnak an neihlo ruangah a si.

Leitlun ih mimawi an timi lakah tuni tiang a hmin a thi thei lomi mimawi pakhat cu

American MintamiMarilyn Monroe a si. A rak mawi ngaingai ih culai ih American President John F. Kennedy le a u Robert kennedy teih unau hman in an rak ngiar nasa vemi nu a si. Cutluk mimawi le mi hminthang a rak si ko nain, 1962 August 5 ni zinglam nazi 4:25a.m ahPolice Sergeant Jack Clemmons timi pa cu Monroe ih siibawi Dr. Ralph Greenson in “Monroe cu athi cia in a ihnak khan ah ka hmu a si” tiah a phone. Monroe ih ihnak khan ahcun “eight milligram chloral hydrate and 4.5 milligram nembutal timi tur neimi sii” an hmu. Monroe cu “Thih-sii” in tahrat in a rak that aw. Mimawi le hminthangzet a rak sina’n “A nunnak ah a mawinak in diriamnak a pek thei loih a that aw” si cu!

2008 kum cemlam ah Global Financial Crisis a rak cang kha nan cing cio ko ding. Khaih financial crisis ruangah Leitlun ih culai ih milianbik No.94 nak Billionaire, Germany ram ih kum 74 mi Adolf Merckle cu US$535 million lai Volkswagen share a rak lei sual ruangah beidong in an inn kiang ih tlanleng zin ah thicia in an sar. Tlangleng ih pahthat in a that-aw. Inn ah a thahawk ding thu kha ca tawite ngan ih a taantami an run hmu lehsaal. Adolf Merckle cu Billionaire, milian maktara rori asinan “A nunnak ah lennak in diriamnak a pethei loih a that aw, si cu!

2003 in 2008 tiang S.Korea ram ih an President cu Roh Moo

Hyun a rak si. Mifel le mi tawkzet a si. Asinan, Roh Moo Hyun cu 2009 May 23 zinglam 6:30 ah asuahseemnak khua Busan kiang ih khawte Bongha ih tlang pakhat par in a dawp that. President tiang ṭuan, mifim le milian a sinak in a nunnak ah diriamnak a tong loih S. Korea ih an president hlun khal cu a that aw ve.

Himi cahram hrangah leitlun ih hminthang mah le mah that aw pawl internet ah ka hawl ih mangbangza in an rak tam. Himi link pawl  le himilink ah kan zoh asile tawkfang kan hmu thei. Atuih ka tarlangmi pawl cu mi hminthang pathum thu lawng an si.

Curuangah kan nunnak ah diriamnak kan ngah theinak dingah ziangti’n diriamnak kan hawl ding timi thawn pehpar in casiar ding ka hawl ih ka duh nawnmi pakhat cu, “Avoid Making Comparison with Others” timi article hi a si. Asinan, kei cu midang thawn tahṭhimnak hrial sawn loin kan relative frame lole reference frame hman daan le kan cohlan daan sawn kha a thupi deuh ka ti. Mi hnak ih mawi, fim le lian sinak in nunnak ah diriamnak a suahpi rori cuanglo, timi kan hmu thei.

Nun Diriamnak

Veikhat ah milianpa pakhat cu “ziing-khan” dingah a ziing-khan tinbaw (Cruise Ship) thawn tikhulh mawimawi umnak pawl ah khualtlawng vingvo in a um. Nikhat cu tikulh mawizet pakhat kiang ah an thleng ih cuih milianpa cun himi tikhulh mawite ah tuihsun cu kan cawl pei tiah a captain pa cu thu a pek ih cuih ziing-khan tinbaw cu tikulh kap ih cawl ding in a feh. Cuih tikulh ah an tinbaw a cawl ih tinbaw sung ihsin aleng ah an suak. An suahphah ah milian pa cun ziing-khan lawng colhnak kiangah lawng fatetak pakhat a hmu ih cuih lawng fate kiang ahcun mi pakhat zau phah in a ngal a merh ih ngasa rawh le tisa a hmeh rero kha a hmu.

Milianpa cun cupa cu a vu naih ih, “Hello, na ngakaihmi a maltuk lai vual! Nga na kai bet tum lo maw?” tiah a sut. Cupa cun milianpa cu zoh lem loin “hizat ka kai zoih a tawk ko, hihnak tamdeuh kai sehla teh ziang ka tuahnak ding?” tiah a ti. Milianpa in “Aw. Nga tampi na kai asile na zuar dingih paisa tampi na ngah ding vual” tiah a ti. Cupa cun, “Paisa tampi ka ngah le ziang ka tuahnak ding?” tiah ati san men. Milianpa in paisa tampi na nei asile atuih na lawng fate hnak ih ṭha, kut ih zaap ṭul lomi enginebunmi lawng na lei ding ih nga tampi na kai dingih cuti’n paisa tampi na neihasile keimah vekin ziing-khan tinbaw tla na lei dingih ziing-khan in na um thei ve ding” tiah milian pa cun a ti. Cupa cun milianpa cu thinheng nawn in a zoh ih,“Atu hi ziang ka ruah rero ahsi na ruat? Ziing ka khan rero sokhaw” tiah a ti.

Thunetnak

Einstein ih Relativity Theory ih kan zir ngahmi thupi pakhat cu thil pakhat thu kan ruat tikah caan tel lole reference frame tel loih kan ruat asile a sual thei timi a si. Thuhmaihruai ih ka nganmi ah ka nauhak lai ih kabasia hman khopte’n kan rak ei ngah lo lai caan le atuih caan asilole atuih ka dinhmun, reference frame hmang ih khua ka ruat tikah kei cu ka nunnak ka diriam nasa. Atuah kabasia (a-chin-ṭhuk) cu a um nawn lonain cuhnak ih thawthaw tampi an um ih khop te’n ka ei ngah rero.

Na reference frame hmanmi ziangvek a si? Kan hnak ih mimawi, milian, mifim pawl kha kanreference frame ih kan hmang a si ahcun kan hnak ih mawi, lian le fim kan hmu vingvo dingih beidong a olzet ding. Mawizet le Lianzet le Fimzet pawl khal khi nun diriamnak an nei ṭheh cuanglo. Relativity Theory ih kan hmuh vekin a cohlangtu (observer) parah tampi a hmun aw. Kan hmanmi frame ziangvek a siih ziangvek in kan cohlang? Kan farah, kan hmelsiat le kan fim ciamco loih duhdawttu kan nei ciamco lo khal le na tha nau hlah, in sersiamtu Pathian in in duhdawt thotho.

Kan nauhak lai caan, caw-ek cep kan rak khorh ih cep kan rak kaihnak kut hman faite’n kholh cuca loin kan um na’n kaa thawzet ih rawl a rak ei dahmi kan dinhmun asilole kan caan le atuih kan caan asilole kan dinhmun hi relative frame ah hmangin kan nunnak ah nun diriamnak kan neih cio theinak ding ruahsan phah in….

References: Internet

Ngan ni: August 14, 2011

(Theihternak :    : 'Ni Siang Zing' timi cafung (pen-name) hmang mi hi Falam Peng, Kalrawn Hmunpi (Laizo Tlangkulh) ih Salai Kawl Hre Mang a si. Amah hi- Yangon Technological University (YTU) ihsin M.Sc (Eletronics) thawn 2001 ah tlawng theh mi a si. Tufang ah Singapore ram ih- Jardine One Solution Pte Ltd ah Computer Engineer dinhmun in tuan rero tu a si. www.jos.com.sg hi an company ih website a si. Editor)

Source: Chinworld