An Keneh Thlun Uhsi (B)

Khristian Martyrs Mihratkhawkheng 10

Thuhmaihruai

Minung tampi cu biaknak lamih an zumnak ruangah thah an tuar. Tulai ṭawng cun mipakhat a mai zumnak ruangih thah a tuar a si ahcun “martyr” ti a si. Cui ‘martyr’ timi ṭawnghram cu Greek ih ra a si ih kan Bible Thuthlung Thar sungah “theihpitu(witness)” ti ih a timi khi a si. Curuangah Zisu in, “Keimah i theihpitu nan si ding” ti’h Tirhthlah 1:8 ih a timi hi a fiang zet. Asinan himi Bible cang in zumtu(Khrih zumtu) hmuahhmuah an zumnak ruangah thah an si thluh ding a ti duhmi cu a si lo. Asinan hlan zumtu mihuaisen pawl cu Zisu theihpitu an sinak in martyr khawvel ah a hruai. Tuini ih kan hmanmi martyr timi ih simduhmi cu mi pakhat a zumnak a thihpi asilole thah a tuar mi khi a si. A hnuiah Khristian zumnak rak kaihnget ih harnak, thlaphannak le mangbangnak a thlen khalih mai zumnak ran dinpitu martyrs 10 pawlih thuhla malte kan zoh ding.

Stephen

Tirhthlah bung 6 le 7 ah Stephen ih thihnak thu kan hmu. Stephen hi Khrih thih hnuah a hmaisabik Khristian martyrs ti’h ruahmi a si. Stephen cun Zisu Khrih ih thutak a sim. Cucun a ngaitu pawlih thinlung a ti buai. Curuangah thuṭhennak hmaiah zirhtusual, Pathian le Moses ih danpawl dodaltu a si tin sualpuh a si (Tirh. 6:11-13). Pathian fapa mithianghlim Zisu hman sualpuh in an that ko si, kan nih tla cu tuar tlak ve hrimhrim kan si tin a zumnak cu a dinpi feufeu ruangah lehhnu ah cun khawlengah hruai in lungto ih den that a si.

Andrew

Andrew cu Zisu ih dungthluntu hmaisabik lakih pakhat a si. John ih dungthluntu khal a rak si (John 1:40). Andrew cu Peter ih unau a si. A nun thuanthu Bible vekih ngankhum a si hnuah Tipi dum (Black Sea) kiangkap lamah thuthangṭha sim in a feh ih kawhhran tampi cu a zirhnak hnuai in a kai hruai. Byzatium asilole Constantinople timi kawhhran dintu khal a si.

Andrew cu saklam Peloponnese tipi kap lamah a thi ih thinglamtah ah linglet X zawngih thah a si tin hlan nunphung in sim. Cangan hmaisatu hrekkhat cun a ngaingai te cun Latin thinglamtah cu Zisui thihdan vek a si ko an ti. Asinan nunphung cun Zisui thih dan vek ih thi dingah ka tlak lo tin Andrew nih a el ruangah linglet ih a thihnak a si tin an sim.

Simon Peter

Peter cu dungthluntu lakih ṭawngtam deuh ti’h theihmi a si. Khrih a thih hnuah Peter cu nasa tei Khrih thu runsimtu a si ti cu Tirhthlah cabu ah kan hmu thei. Antioch kawhhran a din ih Judah pawl hnenih Khrih thuthangṭha tlangaupitu a si. Peter cu Nero siangpahrang kuthnuai ih martyred a si. AD 64-67 hrawngah Rome pawl in an that. Hlanthu nunphung(tradition) cun Peter cu a unaupa vekin thinglamtah parah “Khrih vekih thi dingah ka tlak ve lo, linglet zawngin in that uh” a ti ruangah linglet zawngih thah asinak a si tin an zum.

Polycarp

Polycarp ih thih dan hi tuini tiangah fiangfel ih theih a si lo. AD 155 le 167 hrawng si dingih zum a si. Polycarp cu dungthluntu John (thuthangṭha John, John cakuat pathum le thupuan ngantu) rak thluntu a si. Polycarp cu tui kan hman reromi kan Bible Thuthlung Thar rak finkhawmtu, cangsuak thei dingih rak tawlreltu lakih mithupi, miupa pakhat a si ding ti’h zum bikmi khal a si. Nunphung cun meisa thawi urthatmi siloin nam thawi thahmi a si tin an sim.

An thah hlante ah Rom ralbawi (proconsul) in “na Pathian hi phatsan in Khristian kan si lo ti awla kan lo thlah ding” a ti. Hmanseh Polycarp cun “Kum 86 sung ka Renmi ka Pathian in ziangtik hmanah ka parah ṭhatlonak a tuah lai ka thei dah lo, ziangtin I Rundamtu, Ka Siangpahrang, ka Pathian cu relsia in ka phansan thei ding? Kei cu Khristian ka si” a ti ruangah cutin a leitlun nun cu leitlun hrangah le  a Renmi a Pathian hrang a hlan.

Wycliffe

Wycliffe cu Reformation Arsi ti ih theihlarmi a si. John Wycliffe cu kum zabi 14 ih theologian a si. Anih cu Bible leh thiam bik ti’h ruahmi khal a si. Bible cu mai ṭawng cio ih hmantlak a si timi rak zumhnget zettu khal a si. Latin Vulgate ihsin common English ih rak lettu khal a si. Papal thuneihnak a do ruangah harnak le hremnak nasaten a rak tuarih martyr dang pawl vekin meisa ih ur cu a si lo nan that lohli lo in harsatnak tuarter rero hnuih thahmi a si. A taksa cu a canganmipawl thawn an ur cih ṭheh. Wycliffe duhlotu mi 1401 pawlin Wycliffe dungthluntupawl hnenah harsatnak an run pe bet vivo ih ahleice in Mirang ih lehmi Bible um nawn lo dingin nasaten an do.

John Huss

Huss cu Czech puithiam a si ih Catholic kawhhran thurin a do ruangih meisa ih ur-thahmi a si. Roman Catholic kawhhran pawlih Ecclesiology le Eucharist zirhnak thurin cu langhngan zetin a rak do. Amah hi Luther le Calvin te hlanih mihmaisa kawhhran tuahṭhatu (hrekkhat in Roman Catholicism tuahṭhatu ti’h theihlarmi) a si. Huss cu Junly 6, 1415 ah martyred in a leitlun nun a hmang liam.

William Tyndale

Tyndale cu mirang Bible lettu ti’h theihlarmi a si. Tyndale cu kawhhran tuahṭhatu, Catholic kawhhran ih zirhnak le siangpahrang Henry VIII ih nupa ṭhenawknak pawl tla cu nasa tei rak dotu a si. Tyndale ih mirang Bible lehmi hi ṭawnghram ihsin fiangfel zetih Bible lehsuak hmaisabikmi a si. Tyndale cu thi dingin ban-ah hren a si ih a thih hnuah a taksa cu meisa ih ur a si. Tyndale cu October 6, 1536 ah martyr khawvelin a leitlun nun a hmang liam (hi hnakih zarh hnih khat tuan deuh tla a si thei.)

Dietrich Bonhoeffer

Pastor Dietrich Bonhoeffer cu June 9, 1945 ah thi dingih dan-tatmi a si. Cangantu cun “Bonhoeffer hi himi cahram (martyr list) sungih telh dinghi ka thiam aw lo zet, ziangahtile a ngaingai te cun Bonhoffer cu a mai zumnak ruang rori ih that-tuar/martyr a si lo” ati. Thi dingih dan-tat a si nak cu July 20 ih a thupte ih Adolf Hitler  that dingih cangvaitu ih a tel ruangah a si. Bonhoeffer cu Hitler ih thil tuahmi le Judah pawl a hremnak pawl cu nasaten a do. Amah hi Khristian pastor a si vekin Hitler ih mawh neilo mi tampi a thahnak, Judah pawl a hremih a thahnak pawl cu daiten a rak zoh thei lo a si bik ko.

Jim Elliot le A Rualpi Missionary Pali

Jim Elliot cu a rualpi palipawl thawn January 8,1956 ah Auca Idians pawl thawi Ecuador(tu’h Waodani minungpawl ti’h theih) ih pehzawm theinak ding an zuam rero lai ah thah an si. Jim Elliot, Nate Saint, Ed McCully, Pete Flemming le Roger Youderian te pawl cu vanpar thli lak ihsin an hmuhmi Auca miphun pawl thawi rualrem pehtlaihnak ding zuam rero an rak si.

An thihnak hi a lak men cu a si lo lawlaw. An nupi pawlin an hnaṭuan cu run sunzawm in lehhnu ahcun cui miphun pawlih thinlung cu neh in remdaih pehtlaihnak an run tuah thei ih Pathian thei miphun ah an rung cang. Pathian in an nun a hmangih santhar missionary khal kan zumnak hrangih kan nun peksuak thei ve dingah duhsaknak in hlan a si.

Nag Hammadi Mibur Thihnak

January 7, 2010 zan ahcun Egypt ih Khristian umkhawm, mibur, bur riat cun Christmas puaipi an hmannak Nag Hammadi ih khawm ban ah thah an si. Hi buainak le cangvaihnak hi Islam zumtupawl ih cangvaihnak a si. Khristian pa pakhat ih Muslim nu a hmuhsuamnak thawi pehparmi a si. Himi ruangih buainak thleng cu va si hmansehla an tumtahmi cu sualnak le hmuhsuamawk lam siloin Biaknak ruangih an pawlkawm sawn ruangah a si.

Hivek zumnak ruangih mibur pipi thahawknak hi tulai kan leitlun hmun tampi ah tla a um phahpah. Khristian pawlin an zumnak cu hnget zetih an kaih ruangah a tum maw a-te ti menin buainak cu a um ringring. Hmanseh Khristian cu mi ti buaitu a si dah lemlo. An zumnak sawnah hnget zetin hram bunih feh an si.

Thukharnak

A tlunih tarlangmi zumtu hmaisa Pa le pawlih nunlamtluan zoh tikah an thuanthu a mawi in upat an va tlak lawmam so. Zohṭhimtlak thuanthu ro-lung in tantami hi cawntlak le upat tlak taktak a si. An keneh pawl thlunin Khrih kan zumnak cu ziangtik hmanih thlah dah lo ding hi in tantami thuhmaihruai le Pa Pathian ih duhmi a si.

Tu-ah Khrih ruangih nun-liam (martyr) cu simlo, harnak le hremnak tuar hman kan ngam lo na ti men thei. A dik, hmanseh tirhthlahpawl tla Thlarau Thianghlim a thlen hlan ahcun an ṭih ih an tlan ve ko, harnak tuar tla an ngam ngaingai vece lo. Kan mah vek ciah, kan dang aw lo lawlaw. Hmanseh, Thlarau Thianghlim a thlen tikah ralṭhatnak thawn an khatih zohmanih fial le sim ṭulloin Khrih hrangah an Nun an pe vulvo mai.

Tu-ah kan hnenah Thlarau Thianghlim a um lo ti lam siloin, a tikcu a kimih Thlarau Thianghlim(Ralṭhatnak Thlarau) kan hnen a thlen ve tikah cun ralṭha aw ti ṭullo in Khrih hrangih nun-liam(martyr) ding cu kan ṭih nawn lo mai ding. Khrih hrangah kan nun kan hmang ve dingih Khrih hrangah kan leitlun nun khal kan thlah liam ngam ve mai ding. Pathian Sunglawi Seh!

Hms: “10 Famous Christian Martyrs” timi cahram sirhsan ih nganmi a si.