LAKTO

LAKTO

Lakto cu a nupi-in a thihsan i a fapa pathumte thawn an rung hmei. Innsangnu bik um lo i fapa rualte thawi hmeih ding cu a ol lo. Innsang tuangtiimtu um lo le kilkhawitu um lo cun nun daan a harsa. Asinan an kotka ah hin nuhmei pakhat a um i cui nuhmei nu cun zantin lo mi a tlun hnu-ah meisa a va cawng i Lakto i fale pawl tla cu a va lawm, a va zoh ṭha hai i an duh ding zawngin a phunphunin a va tawlrel ṭheu hai. Lakto-in nuhmei ṭha zet, mi duhdawtthiam, mi fa khal mai fa tluk i zoh thiam le duhdaw thian ti`n a ruat i ni rei hnu-ah cun a nupi dingah a ṭhit. Nupi thar a hun neih sal cu a thicia a nupi a ngai nawn lo. A fate pawl khalin nudang si hmansehla, an nu tlukin an ruat i a hlaan i an nu kha an thei nawn lo zik thlang.

Asinan ri rei hlaanah Lakto i fate pawl cu an nu cun a hmu thei nawn lo. A mit an kem, an ṭhat khal le an siatnak lawnglawng a hmu. Hna an ṭuan rero hmanah ṭuan lo an bang. Nu-i tuar kan tii cu hnangamnak a um nawn lo. An inn sang cu phunnawinak le tawhawknak hlirin a khat thlang. Netabikah cun an nu-in a phunphunin a thlem i an pa cu a bum ngah thlang. Lakto khal cun a fate pawl cu an nu-ih hmu vekin a hmu thlang. Mipaa ṭheuhi nuunau i a zuam hratah cun thihnak hmanah feh a ṭul ṭheu. Nuunau hi leilung hram thokih sin mi bumtu an si kha. Lakto cu a nupi in, ”Lakto, na fa na heihnakah heih. Cu lo le kan ṭhen aw ding” ti`n a ti thlang.

Lakto cun a nupi thu eel ding cu a ngam lo. A el a siah cun ṭhenawk a ṭul ding. Nupi thawi ṭhenawk hnak cun fa le pawl cu hloh le hloh. A fate pawl cu a kokhawm hai i, “Fa lenuh, hai rah kan lo ding. Nan bawm phur cio ih law” a tii i hramlakah a feh pi. Hai umnak an thlen cun kaailawn an don i an pafa zaa-in an kai thluh. Hai hmin le a tam si; An bawm khat zik cio cun an lo. An tum hlaanah a pa cun, “Fa lenuh, ka ek ka vung thawh ta ding. I rak hngak hrih au la” a tii i a tum san hnu-ah kaainak kaailawn kha a phelh i Lakto cu a fa le pawl hai paarah taan tahratin a tlung. A fa le pawl cu an pa a tlun cun um ngaihnak an thei lo. An tumnak ding kailawn a phelh sak ruangah an tum thei nawn si lo. Haikuang paarah cun an ṭap an rak. An pa cu an ko. Asinan sangtu le bawmtu zohman an um lo. Mangbangin hai paarah cun rei nawn an um hnu-ah an nautabik cun, “U lenuh, nan ninghangin ṭap nawn hlah uh. Kan biar hri kan pehkhawm ding i, kei ka zang bik. I khit au la leilungah nuam te`n i run thla uh. Kaailawn ka vung don ta ding” a tii hai. Cuti cun an biar hri cu an pehkhawm i an nautabik cu an khih i leiah cun an vun thlak. Kaailawn a vung don hnu-ah an unau thum cun an bawmkhatin hai hmin cu an hun phur i an tlung sal. Hai hmin thawn a fa le pawl hung tlung kha Lakto i nupi cun a rak hmuh cun a rak lawm hai. Hai hmin cu hluak le hleekah a ei i a fa le pawl cu a porh rero hai. Asinan hai hmin a cem cun amah kelah a cang sal i “Lakto na fa na heihnakah heih” a tii sal laalaa.

Lakto cun a fa le pawl cu a ko leh hai i, “Nan hreipi keng au la, tikungpi kan salh ding” a tii hai i hramlakah a hruai sal hai. Hramlakah cun zaanthing kuang tumpi an hau i suunvuu in an khuar thei tawk cun an khuar. Tawkfang zet an khuar hnu-ah an pa cun, “Fa lenuh, a sungah it hnik uh, nan tlem maw?” a tii hai. An unau thum cun an vung it i an tlem deuh lo. An salh sal i a tawk tlang ding tii an zumin a pa cun, “Fa lenuh, vung it sal hnik uh nan tlem maw?” a ti sal. An unau thum cun an vung it sal i duhtawkin an it thei. A fa le pawl cun, “Ka pa, kan it thei. Kan thawl zet. A ṭha tawk ding” an tii. Cutii i a fa le pawl an ih lai ah cun Lakto cun a siin a vun sin i hripi in a teem hnu-ah a tlun hloh san ta.

An unau thum te`n, “Ka pe e, in run ong sal aw” an tii a pa cu a nupi hneenah daaiziar a thleng zo. Tikuangpi sungah cun thih ding lawnglawng an hngak. An hrangah tikuangpi cu an thlaankhur a si thlang. An unau thum te`n a tikuangpi siin cu he-le.heh tiah an sirh nan an tha a baang lak men. Zianghman a ṭhahnem lo.

Nuhmeinu te pakhat cu hramlakah zaanthing ka phur ding ti`n Lakto tei pafa rual tikuangpi salhnak lamah cun a ra thleng. Tikuangpi cu a hmu i ṭha a ti nasa. Zawi ta ha a si ding, a ti i a siin cu a sat rero. Cutiih nuhmei nui thawmvang kha unau thumte cun an hun thei. Tikuangpi sung cun, “Ka pi e, zaangfahte`n tikuang siin kha in run phoih sak aw” an hun tii. Nuhmeinu cu a ning a tih lamlam. Mahte hramlak i umnak i lai i tikuang sung i aw thawng hung thang cu Muthla ah a ruat men hman maw. Asinan unauthumte cun zangfah an diil ciammam ruangah a tikuang siin teemnak hri cu a vun cehcat thluh. An unau thum cun an hung suak i pitarnui zaanthing cu an hlamsak hnu-ah an tikungpi cu an zawn i innah an tlung. Inn an va thlen cun a fa le cu a ka leengpi cun a rak lawm hai cu, “Na pa hmuah amahte a rung tlung i na fale pawl na hngak lo, na taanta hai ka tii i ka rak mawhthluk rero si maw” a tii i hluak le hleekah a thinlung sung um lo mi cu a ṭong rero. Niziat rei hlaanah “Lakto, na fa na heihnakah heih a ti sal thotho.

Lakto cu a fa lei hloh theinak ding a phunphun a hawl nan an hlo ter thei lo. Netabikah cun hramlak a hlatnakah ka tanta ding ti`n a ruat i , ”Fa lenuh, lo aar kan at ding. Hramlakah feh uh si” a tii i hramlakah a fehpi sal laalaa. Hlat nawn an thlen hnu ah, ”Fa lenuh, hitawk hmun hi nan thei maw?” a tii hai. A fale pawl cun, “Ka pa hitawk cu kan vate peel nak” an tii. An feh sal i tlangdang an lan sal. A pa cun, “Fa lenuh, hitawk hi khuitawk ha a si nan thei maw?” tiah a sut. A fa le pawl cun, “Ka pa, hitawk cu kan se khalhnak” an tii. Tlangdang tam nawn an kan laalaa i , ”Hitawk hi teh nan thei maw? a tii i a sut. A fa le pawl cun an thei nawn lo. A fa le pawl cun, “Ka pa, hitawk cu khuilam a si tii kan thei lo. Kan inn khuilamah a um tii khal kan thei nawn lo” an tii. Cucun Lakto cun ka fa le pawl ka tlanhloh san thlang ding a tii i ”Fa lenuh cuti a si le hinah rak um hrih au la, kei ka ek ka va thwh ta ding” a tii i a tlun hloh san ta.

Unau thumte cu tawkfang a rei i an pa a ra kiir nawn lo ruangah an ko. An hawl rero. Asinan khuihmanah an hmu nawn lo. An kiangkap ah va feh le an hlo deuhdeuh. Khuilam kan thleng ti an thei nawn lo. Innlam tlunnak ziin le an thei nawn lo. A pa a tlung hlo zo tii an thei. An ṭhenawk hlaan i a pa in a suansak ta mi aarsa kha an ei i, cui hmunah cun um ta dingin buk an sak. Tlunnak ziin an theih nawn lo ruangah cui hmunah cun an um ta.

Nikhat cu an buk kiangah hin thuro pakhat a ra fuu kha an hmu. An nautabik cun, “Ka sai ding” a tii i a saaihli a lak. A u le pawl cun, “Sai aw hlah, kanmah vek mi rethei, farahte a sii ve khi” an ti. Asinan a duh lo i hun saai na khaw a rung tla tulto. A va sar i a cur sungah cun fang-fang a khatin a rak um. Fangfang cu ṭhate`n an ret i lo an vah hnu ah an tuh. An fangci tuh mi te cu ṭhate`n a hung keuh i nitinin an thlo ṭheu. A rei deuh hnu-ah cun an hung vuui vee i ṭhate`n an rah. Nitin in rit an kil thlang.

Nikhat cu an lotaw thingpi paarah cun rit an fu ciamco i a upabik pa cun a vun saai. Thingpi kaw sungih sii cun-

            “Tunge tang,

            Nau le beel bang kuai na ci,

            Hung tawhtawh peng e”

a ti. A tih lutuk i thingkaw sungah pinu a um a si lo maw i that pang ding a tii i a tlung hlo. A thaisun cu a kil ngam nawn lo i a naupa in a vung sawng. A u cun, “Lo taw i thingpi cu vung sai aw hlah law” ti`n a tiamta. Asinan lo a thlen veete`n “Ka u khan, ziangah ha i don” a tii i a theih duhah vun sai na khaw, hmasa bangin-

            “Tunge tang

            Nau lu beel bang kuai na ci,

            Hung tawhtawh peng e”

a hun ti laalaa.

Cubang ruuma, raama cu a hung ngaingai pang ding a tiih a tihin a tlung hlo. A nithumnakah an nautabikin a vung kil. A u le pawl cun an tih i an kil ngam nawn lo. An naupaa cu, “Kan lo taw I thingpi cu vung sai aw hlah law” an tii i an tiamta. Asinan an lo a thlen veeten ziangah si maw ka u le pawlin in don. Ka sai hnik ding a sii i a theih duhah a thlen veten a vun saai.

            “Tunge tang,

            Nau lu beel bang kuai na ci,

            Hung tawhtawh peng e”

a hun tii. Tlangvalpa khal cun na duh lehung law hung, a tii i a sai deuhdeuh meen.

Pinu khal cu a thin a heng i tlangvalpai` umnak an thlamah cun a hung so. Tlanagvalpa cun a hmuh cun a tih leh lutuk i tlaannak ding le ram a um nawn cuang si lo, mangbangin kho-hraw sungah a rak khuh aw. Pinu khal cu a hung so vivo i tlangvalpai` umnak kho-hraw tluunah cun a hung t i a nen.

            Ka tol hru sut, tol hru sut,

            Ka hnam hru sut, hnam hru sut”

ti`n a to ringring. Cutii i a to laiah pinu i fir kha kha-hraw ong sungah cun a vung pot i tlangvalpa cun a hrukpi in a dawh tlang i a kilh bet. Pinu cun a tuar thei nawn lo i tlangvalpa cu zangfahte`n i thlah aw a ti rero nan a thlah duh lo. A dirh nat deuhdeuh. Neta bikah cun, “Sialki ringciin ka lo pe ding i thlah aw” a tii. Tlangvalpa cun, “Cuvek Sialki ringcin tiivek ka thei lo ziangha a ṭhathnemnak” a tii. Pinu cun, “Buh luak law na tii le buh a luak ding i sa luak law na tii le sa a luak ding. Na duhmi hmuahhmuah na fial mi  i piangin a tuah thluh ding” a tii. Tlangvalpa khal cu a lung a kim thlang. Pinu khal cun kan khunraal i ka ret khi vung l aw a tii. Tlangvalpa cu an lo taw thingpi kaw sungah cun a vung lut i a vung zoh. Khun raal i ta cu a vung la i, sa luak law a tii i siinthir sa a luak. Buh luak law a tii i taife buh a luak. A thin a heng i Pinu i bum a si lo maw a tii i naapi`n a kilh deuhdeuh. Pinu cun a tuar thei nawn lo sinsin i “Kan ihkhunah ka ret khi vung la aw  a ti. Tlangvalpa cu a vung tlan sal i an ihkhun cu a vung zoh, ”Sa luak law a tii i sa a luak, Buh luak law a ti i buh a luak”. Tlangvalpa cu a lung a kim nasa. A tlan zawngah pinu i fate pawl cu an ka khatin vutcam a barh khat thluh a i an thi thluh. Tlangvalpa a hung thlen cun pinu a kilhnak cu a hung phelh i pinu khal cu a fir na pi thawn a innah a vung tin sal. Inn a vung thlen tikah a fa te pawl cu, “Ziangah ha ka thilnu nan rak lak i nan ka khatkhat i nan ei” a tii hai i a beng zok rero”. Asinan a vun zoh ṭhat sal cun vutcam an ka khatin tlangvalpai` ben mi a sii kha a hmu. Cuti`n a fate pawl thih cu ninghangin a ṭap rero.

            “Peikawng lubul ka phurh ruangah maw nan thih e”

            Liilawn kiak ka phur ruangah maw nan thi e”

a tii i pinu cu a ṭap rero. A sialki ringcin le midang hneen a thleng zo i, zianghman a cang thiam nawn lo.

Tlangvalpa cu lungkim zetin a zaan cu inn a hung thlung. A neih mi kha a u le pawl a sim lo. A thaisun cu na nih ram  vak uh. Kei inn ka rak hngak ding, ka baang aw a tii.Zaanlam khua a siimin a sialkiringciin kha buh luak law, sa luak law a tii i buh le sa cu an unau thum khopin a luak ter. A u le pawl an ramvah nakin an ra tlung i nidang i an ei dah lo mi le an hmuh ban lo “buh le sa” rawl thawthaw an nau in a rak suansak hai kha an mang a bang. Khui i ta ha a lak ding an ti rero. Tlangvalpa`n le a sim duh si lo. A thaisuun cu an feh sal. An naupaa cun an unau thum hrangah a ṭulmi pawl kha a rak tuah saal. A hmaisabikah mipa cun nupi kan ṭul a ti i fala pathum a luak ter. Cumi ṭheh hnuah meithal a luak ter laalaa. Cun, inn le lo tawlreelnak i thil ṭul hrei le nam a phunphun a luak ter i a thupte`n a rak ret thluh. A u le pawl an ra tlun cun thu a sut hai. “U lenuh, tu ah hin ziangha nei sehla nan duh bik?” a tii. A u le pawl cun, “Nupi pakhat cio nei sehla” an tii. Cu le a fala neihmi pawl kha a vung suah i an upa bik kha na duh bik mi hril hmaisa aw” a tii i a lailak khal kha a mai` hlanah a hril ter. Nan duh lo tak ka co ding a tii. Cutin an unau thumin nupi an nei zo. Thildang duhmi nan nei maw tiah a sut laalaa. Mipa cu ramvahnakah meithal kan duhbik a si ruangah kan unau thumin meithal nei sehla” an tii. A meithal neihmi pawl kha a vung suah hai i upaa paate`n a hril ter laalaa. “Cun teh thildang kan ṭul mi a um maw?” tiah a sut sal hai. Hreihriam, thingphurh lo thlawhnak i thil ṭul pawl kan duh lai an tii i an naupaa cun hrei le nam a ṭhaṭha a phunphun a vung suah laalaa. A u le pawl cu nunnak ding i thil ṭul phunkimin an neih thluh zo ruangah hnangam thinnuamin an um.

An unauthum in nupi an neih zo ruangah innkhat ih um tlang a rem thiam nawn lo i inn thumah an ṭhen aw. An unau thum cun rannung caw le sia pawl kha a rualin an vulh i milian ah an cang thlang. An caw le an se-ek kha an pa Lakto i umnak khua tiangin a vung luang thlang.

Lakto cun a innhmai i se-ek le caw-ek rung luang kha a hmuh tikah a mang a bang. Nikhat cu hi ek pawl hi khuilam i ta ha a si ding tii i ek luannak tlunin a so. Netabikah cun a fa le pawl umnak a hung thleng i mangbangzaa inn le lo thawn, milian ngaingai in a hung hmu hai. A fapaa pawlin ka pa a si tii an thei. Anih khalin hlaan i a rak taanta mi, a tlaansan mi a fa le pawl an sii kha a thei. Cuvek i milian le minei an sii ruangah a pa cun, “Fa le uh, kei khal nan hnen i um ka duh, in um ter vee au” ti`n a hung dil.

A fale pawl cun, “Ka nu-in in rem cuang lo ding i in dawi sal thotho ding. Na duh le nangmah te hung um aw la ka nu hruai ding cu a rem thiam lo” an tii san. A pa cun, “Keimah te um ding khalin ka duh thotho” a tii. A fa le pawlin “Cutii a sii le inn na vung thlen tikah hi rawl hi ka nu vung pe aw. Nangmah cun vung ei aw hlah, na thi ding an tii i, “hnamtur” sa thaw zet ding awmin an suan i a pa cu an ken ter. Lungawi zetin a pa cu a vung tlung. Ka fa le thawn nunnuamin kan um thlang ding e a tii i thinlung saduhthahnak a phunphun thawn a tlan zok rero. Inn a thlenin an nui` hnenah rawl thaw zet ka lo suum a tii I hnamtur sa ceencerh cu a pek. An nu cun a va thaw lawmmam ve, khuilam i taa ha na lak tiah lawm phahphah cun a ei zok rero. Netabikah cun an nu cun an pai` hnenah, “Nang lo cun ka cokcawdilah luh hlah” a tuu i an pa cu a hun barh vee. A fa le pawl in an tiamta mi na ei le na thi ding an tii kha an nui` hnen a thlen cun a vung hngilh thluh. Nupi i pek le barh thlang cu thihnak ding khal hi dolh mai a nuam aw ṭheu hmang. Lakto cun lungdiriamin a rak dolhta i an nupa cun cuti`n an thi tlang.

Lakto i fa le pawl cu a pa hung kir tii khal nei cuang hlah. Cuti`n anmah unau thumte ziang ngai lo le nunnuamin cui` hmunah cun khua an sa lan ta.

************************************