Mino Zoh-Nau Hlah

Mino Zoh-nau Hlah

“Mino na sinak zohmanin lo zoh-nau

hlah seh, asinan zumtupawl hnenah

`awngkam in, nuntu ziaza in,

duhdawtnak in, lungput in, rinnak le

thianhlimnak in zoh`him tlak si sawn aw.”

I Tim. 4:12

Cin ringring dingmi;

Thu le hla ah kum upa le nauta a um lo!

Thudik maw diklo timi lawng um seh!!

Chin Font thawn nganmi a si...

Tlangval mino, asinan hruaitu a si reromi Timothy hnenih cakuat ngantu hi Paul a si, AD 64 hrawngih nganmi a si. Ngansancu, Timothy hnenih thazangpek le zirhawknak a si.

Timothy Background: Anih hi Pathian `hihzah thiam innsang ihsin `hanglianmi a si. A nu Eunice, le a pi Lois tla cu Jews miphun lak ihsin zumtu an siih thlaraulam ah `hanglianko a sawmdawltu nu le pi an si. Ephesus Kawhhran ah pastor `uanin a um laiah donak, sawiselnak, hmuhsuamnak, setetnak le phurrit tampi a tawng. Mah le mah kilkhawiawknak (Self Discipline) `hazet neimi a si ruangah mino te sikhalsehla kum upa tampiih bang rual loin Lalpa’n A rak hmang.

1. Mino Na Sinak Zohman in Lo Zoh-nau Hlah Hai Seh: Timothy cu kum 30 mi hrawng asi laiah Ephesus Kawhhran ah pastor `uan rerotu a si. Kawhhran sungih kum upa le cal cang deuhpawl in mino Timothy cu hmuhsuam le nautat a awl te, mino te a si ruangah. Hrekkhat in an rak nautat deuh ruangah Paul in thazangpeknak ca a ngannak san a si tiah hrekkhat Bible thiampawl in an sim. Minung cu hna`uan theimi zoh aw loin kum le experience zawngin ngaisang aw le zoh-nau aw sawnmi kan sinak langtertu a si. Kan san khal ah kanmah hnakih nauhak, mino, experience nei mal tvp hmu niam le thupi ih ret lem lo kan um hi pawi ka ti zet. Pathian hi’n kum zoh in mi A hmang lo timi Bible kan siar `hat tikah kan hmu thei. Ziangtlukin kum upa, nauhak mino asikhalle Pathian in A hman duh ahcun A hmang thei. Mino na si ruangah zianghman tuah thei lo dingah ruat aw hlah, kum upapawl vekin Pathian hmanmi si thei lo dingah ruat aw pang hlah. Pathian in A lo hmang thei, Amai’ hman thei dingin na nunnak hlan aw phawt aw la, kum 50, kum 60 le Degree sangsang neipawl hnak hmanin A lo hmang sawn ding. Asilohmanah, anmahpawl A hman vekin A lo hmang ve ding.

Upapawl, kanmah hnakih kum nauta maw, mino deuhmaw zoh-niam pang hlah uhsi. David zoh-niamtu kha zo ha a si timi vun ruat sal hman. David hmangtu kha ZO A si timi vun ruat sal hman. An kum zoh loin an hna`uan theimi zoh sawn ding kan si. An kum zoh loin anmah Hmangtu Pathian sawn zoh ding kan si. Kum upa zetnan zianghman hna`uan thei lo tampi kan um laiah kum no-te sinan kum 50-60 pawl tlukin hna`uan thei vohvo le Pathian hmanmi mino tampi kan neih hi lungawi um taktak ka ti. Kum 30 mino pakhat thawn tah`him awk na duh asile kum 30 na si laiah amah tlukin hna na rak `uan thei zo maw timi kha zohaw fel-aw. Na rak `uan thei lo asile kum zawngin upa zahra khal aw la na bang lo tinak a si. Curuangah Zoh-nau pang hlah, na ti sual ding. David zoh-nautu kha ziangvek a cang timi ruat sal aw. Kum zawng le degree zawng in nan level vekah a um thei hrih lo men ding nan, hna`uan zawngah na zoh-nau-mi ih kum tluk na si ah amah vekin na si lo ahcun a level ah na um ve lo lawlaw ti theiaw aw. Pathian hmanmi mino nautat hlah, hmu niam hlah, zoh-nau hlah, upa level ah thleng hrih lo ah ret hlah. Upa level si hnakin Pathian hmanmi level ih thlen ding a thupi sawn.

2. Timothy le ~awngkam: Paul in Timothy hi phungphaithlu lo thuelawknak vek cu hrial dingin a fial ko nan, Pathian thutak palzut tahratih zirhtirnak diklo kengtupawl cu a cang thei tawkin mitmei dingin a cah (4:1-6). ~awng lo ih um ziarziarpawl hi tangdawr an si cuang loih mi`ha an si thluh cuang lo bangin, pacang `ha tiih `awngpawl khal khi mi puarthau le mi hngal an si thluh cuang lo. Hrekkhat cu thil `ha an duh ruangah an `awngih milai hmaiah tangdawr lo si an hlawh ko nan cuvek cu thupi ah an ruat loih Pathian thu ngainak ah tangdawr sawn tahratin a `ul dandan vekin an sim, an zirh, an `awng, an ngan sawnmi hmuh tikah thlaraulam ah pacang `ha taktak an si sawn `heu. ~hat cuh ih `awng lo tei’ daite’n umpawl khal khi `awngpawl hnakin tangdawr an si cuang lo. ~awng huahho maipawl hnak hmanin an thinlungput a se sawn, a bi sawn, a kelkawi sawn. Cucu mi-hrawkhrawl kan timi cu an si.

Minopawl in nan `awngmi ruangah nau-tatmi si lo dingin nan zuam sinsin a `ul. Pathian thu nan rel tik khalah siseh, ram le miphun thu nan rel tik khalah siseh, thuphanpi relloin, Pathian thuthawn a mil-aw-mi thutak le santiluan thlun ih a luang reromi milai thuanthu khal a si zawng le a dik zawngin sim/rel/ngan le `awngtu nan si ding a thupi. Cucing in mino le kum no-te na si ruangah a lo nautattu cu mah le mah khaisang aw em-emtu a si ding. Midang ih thilti theinak upat theilo, kum le sinak zawngih uangsuang awmi a si. A hrangah napi’n thlacam sak aw.

Thudik le thil`ha sim/rel le ngan hi hngal le puarthau asilo, midang asilole mi upa ziangih rello tinak asilo. Tangdawr lo asilo. Jesui’ ke-neh thluntu le Jesui duhzawng vekin nungtu an si sawn daih. Thudik le thil`ha rel lo, sim lo le ngan loih um khi fim a si cuanglo, tangdawr a si cuang lo, mi`ha sinak a si cuang lo. Kum upa le midang ngaisang le thupit thiam an si cuang lo. A thupi bikmi cu Pathian rinsan, mah le mah rinsan awk, mi zovek khal `ih lo, nautat lo ding hi a si. Ka sim `heumi cu Milai zovek khal `ih hlahuh, upat sawn uh, cun, zovek khal nautat hlah uh thupit sawn uh timi hi a si. Cucu ka mimal principle pakhat ah a tel. Cui ka principle cun ka nun ram ah mi pakhat khi sangzet ah a ret dah loih niam zet ah a ret fawn lo. Mi zokhal kanmah le tawk cio ah kan special in kan unique thluh ti’n ka pawm felfel. Cuih nun cu veihnih khat ahcun puarthau zet le hngal zet vekin a lang caan a um `heu. Asinan, a pawi lo, hngal lo puarthau lo ding a thupi.

3. Timothy le Nuntu Ziaza: Mino-te a si ruangah Timothy hi Nuntu Ziaza lam khalah fimkhur takin nung dingin a zirhtu Paul in a cah. Mino-te sinan Nuntu Ziaza `ha neih cu a kum zawngih upa le sinak nei `hem`hem nuntu ziaza `ha lo hnakin Lalpai’ hmaiah a sunglawi sawn. Piangthar hnek lawn kum upat in pa sihnakin piangthar mino-te Amah Lalpa riantu si a sunglawi in a ropi sawn. Hitawkih kum upa pakhat hi’n mino-te a simi pakhat cu mino a si ruangah a nautat ih level niam deuhah a ret asikhalle a kum zawng cun an bangaw lo ko nan, Nuntu ziaza ah Mino sawn cu Pa/Nu a si. Curuangah kum upapawl in kan hnakih kum no deuhpawl khi hmuhsuam le nautat ding kan si lo, zoh niam ding khal kan si lo. Level niam khalah ret ding kan si lo. Zoh`him tlak nuntu ziaza nei thei mino cu kan hnakih kum nauhak si khal sehla Nuntu ziaza lamzin zawng ahcun in zirhtu (saya) pakhat a si. Mah zirhtu cu kum in zoh loin a sinak le a hna`uan zohin upatnak pe ding kan si.

Minopawl, nan nuntu ziaza ruangah zohman in lo nautat thei lo dingin nung aw, zirhaw aw, kaihruaiaw aw. Mino-te si khal aw-la kum upapawl hnak hmanin thil ti thei na si, Lalpai’ hmanmi na si thei, kum upapawl hruaitu na si thei. Pakhat pai’ dan ah Men-men Saw-ling Ka Si Lo timi thei aw ringring aw. Cucing in Level niam te-ah lo rettu an um pang asikhalle nangmai ngaithiam `ul thotho an si timi thei thiam aw la, lungawi sawn aw.  

Pawimi cu tulai kan san zoh rero tikah Mino rualpawl cu khuitawk hmun in kan ra ih khui-lam pan in kan feh rero timi theiban lo tamtuk an ummi hmuh tikah lungfim upa hrangah thin a nuam lo zet. Cuih minopawl cu nuncan ziaza lamah an thlahdah aw thluh. Maw Mino, miih upatmi na si theidan ding cu hitin a si, Na Nuntu Ziaza ah zoh`him tlak le cawn tlak in nung aw. Lungawium pakhat cu kan mino lakah kum upa tampi ih kan tuah thei lomi, hmuh ban lomi, thlir ban lomi, ruah ban lomi, le theih ban lomi `uan, hmu, thlir, ruat le thei ban mino pahnih khat kan lo neih hi lungfim pacang `ha hrangah hna a ngam in zumawk tlak taktak a si. Hivek mino kan lo neihmi cu kum no-te si hman uh-la in zirhtu le kan zoh`him awknak ding thlalang `hazet nan si.

4. Timothy le Duhdawtnak: Duhdawtnak nei lopi’n Kawhhran upa, Pastor, Evangelist, Private ministry nei zahra khal hai seula, duhdawtnak thawn `uan ngetngo Timothy cu mino a si aw ta poh ti’n zohman ih Zoh-nau theih ding rual a siin ka hmu lo. Maw Kum upapawl, kum nauta sawn pakhat kha kum nauta a si ti’n zoh-nau pang hlah, na ti sual ding. Na hnakin Lalpai’ hmanmi mi-hrat-khawkheng si daih tla si sehla zonih thei. Duhdawtnak thawn a rawngbawlnak asilole a hna`uan a `uan ngetngotu kum no-te mi pakhat cu a kum zawngin zoh in kum upa level lo le niam tukah na retih na zoh-niam asile na hmu hla lo nasa tinak a si. Kum upa cu an kum upatnak ah upat ding, asinan, kum nauta khal an hna`uannak parah rinumte’n le duhdawtnak taktak thawn ziangkhal hreh lo ih `uan ngam vohvo an si ahcun pacang `ha taktak an si ve ko lo maw.

Minopawl, duhdawtnak thawn hna `uan uh, ca ngan uh, thu sim uh, thu rel uh, thu zirh uh. Duhdawtnak na neih tikah na hna`uan a tluang ding, na nganmi ca cu thudik le thil`ha hawlnak lam a si ding, na thusimmi khal a nung ding, na thu rel le zirhmipawl khal midang hrangah tundin-awknak hrampi an si thei ding. Duhdawtnak cun `ihphannak a hlawn hlo tiah Bible sungih kan hmuh vekin thudik na duhdawt taktak a si ahcun mino si zahra khal aw la, a `ul dan ih zir in na sim vohvo ding, na ngan vohvo ding, na zirh vohvo ding khi a si. David khalin Pathian a duhdawt ih a theihfeng ruangah kum upa, sinak sang nei le mi tumzet Goliate a do dumdo mai a si kha. Zokhal a hmaisawng lo a si kha. Keimah in ka va DO ding a ti. A ulepawl an mangbang, miaa ah an ruat, mi puarthau ah an ruat, mi hngal ah an ruat. Goliate khalin nauhak miaa ah a rak ruat. Hnihsuak sainak ah a rak hman. An level aw lo tuk ih a si ding ti auh law. Milai lamah an level awk lo vekin Lalpai’ lam khalah an level aw lo na sa. Halleluiah. Lalpa hi theifiang in A thu hi duhdawt sehla `ih timi a um nawn lo. Ngam lo timi a um nawn lo. Ningzah tivek a um nawn lo. Mi hmaisawng tivek a um nawn lo, mi `ha vekih daitei um ziarziar tivek a ngah nawn lo. Pathian hmaiah zo ka si timi theihawk feng a thupi bik timi an nunsan. Cuvek minopawl cun “Ka Ti Thei” (I can do) an ti dumdo ding khi a si. Asinan, a pawimi cu hivek mino um pang haisehla kum upapawl in kan rem lo ding, kan hmusual tengteng hai ding. Tangdawr lo, mi-hngal, mi-puarthau, mi-duhaw, kum upa `ihzah lo ti’n kan lo ruat tla a si thei. A pawi lo, Mino. Pathian ih A lo ruahdan ding a thupi sawn. Miih an lo ruahdan ding ruat ciamco tahratin na um asile zianghman na tuah suak thei dah lo ding. Duhdawtnak na neih taktak a si ahcun na hnakih kum upakhal a `ul dan vekin thupi hlapi in relpi aw, in sim aw, kan ruah sualmi a um deuhih na theih asile in rem aw. Kum upa si ruangah kan thei famkim lo, mino hnakin kan theihnak a kau ciamco cuang lo, kan ruahnak a sang ciamco cuang lo, sunmang kan nei ciamco cuang lo. Kan bangaw, kan lo hleih lo asile in hleih sawn daih khi a si. Asinan, ziangkim hi duhdawtnak lo cun suak hlah seh.

5. Timothy le Lungput: Lungput hi a thupi ngaingai. A kum zawng cun mi hmaisa si ko nan, thinlung suangtuaknak lamah le thinlung sung ruahnak lamah hawican lo a awlte. Cuvekpawl cu ziangtinso hruaitu ah Lalpa’n A ret hai ding. Cuhnak cun Timothy vek mino kum 30 mi hrawng Kawhhran ah maw, rawngbawlnak pakhat khat ah maw nasa takin a hman sawn a zum um. Asile cuih kum no-te pakhat cu kum upa level hnakih niam ah ret tum ciamco sehla thu`ha a si cuang zum a um lo. Thufim pakhat ka hman ringringmi cu, “Simple living High Thinking”. Thinking timi hi a thupi zet. Inn le lo `ha`ha, mawtaw `ha`ha le Degree sangsang nei khal sehla THINKING lamah a niam a si ahcun cupa cu milai hmuhnak lamah level sangzet vek a bang ko ding nan, a taktak ahcun level niamte ih um khi a si sawn. A kum zawngin level sang zet vekah um khal sehla thinking lam ah a tlasam a si ahcun lungput sangzet nei MINO pai’ level a sang sawn thotho. Hlan lai ahcun kum le experience in level thlir a rak si ṭheu, atu kan san ahcun lungput le hna`uan theidan in level hi mifimpawl cun an zohin an thlir sawn. Kan lungput a niam cun kanmah kan niam tinak. Kan lungput a niam cun kan miphun khal a niam.

Veikhat cu Napoleon le putar pakhat zaan ah va-ran-da ah an to tlang. Napolean in “ka pu, van ih thlapi tumpi khi na hmu maw” tiah a ti. “ka hmu lo” tiah a let. “Ka pu, kei cu ka hmu” tiah Napolean in a tiih inn sungah a luhsan. A kum zawngcun Napoleon cu mino te a rak si ko nan, putar pai hmuhban lomi thlapi a hmu.

Hrekkhat cu lungput `hat kan cuh tuknak ah daitei um kan cuh, cutiih daite’n umpawl khi lungput `ha le mi`ha ih rak ruattu khal bo lo. Cu-kel ih thu tete. Aw-lawk- an sawng ter thluh. Ruahnak sang nei vekah kan retaw aw, kum no deuhpawl ruahnak le sunmang cu zianghman ah kan neih lo. Ti taktak ahcun mino dinhmun kan si lai vun zoh kir sehla tuisun ih minopawl cu kan pa/nu dinhmun ih ret tlak taktak an si. Cumiin in simmi cu kan bang lo tinak a si. Tah`himnak: hlanlai ah tlancakzet pakhat a rak um, meter 200 khi kum 20 mi a si laiah minutes 4 ah a rak tlan suak thei. Kum 50 a ti ahcun laksawng tampi a rak ngah zo. Asinan, mino pakhat tlancakzet a rung suak. Cupa thawn zoha tlan cak deuh timi an tahdan cu laksawng veiziat an ngah timi ah a si lo, kum ziangzat an si timi a si lo. Meter 200 kha kum 50 pa’n kum 20 a si laiah minutes paziat ah a rak tlan suak theiih, atu ih kum 20 mino in teh minutes paziat ah a tlan suak thei ve timi hi a si. Atu ih kum 20 mino in minutes 3:40 ah a tlansuak thei. A kum zawng cun nauhak zet hman sehla, experience khal nei lo hman sehla, inn le lo `ha khal nei lo hman sehla, laksawng tampi khal ngah hrih lo hman sehla, degree sang zetzet khal nei hrih lo hman sehla kum 50 ti zo, laksawng tampi ngah pa hnakin atu ih kum 20 pa te hi tlan a cak sawn. Hiti hi’n upa le mino tahaw ding kan si. Curuangah kan hnakih nauta deuh khi menmen ih nautat le zoh-nau ding kan si hrimhrim lo. Anmai’ kum vek kan si ah kan lungput le ruahnak cu Leilung vuakphangmi sungah a um lai a si lo maw. Atu lai `hangthar minopawl cu Men-men Saw Ling an si lo. Meiro parah an zam vohvo.

6. Timothy le Zumnak/Rinnak: Zumnak/Rinnak thurin hi a thupizetmi a si ruangah thizik in kan zir ih kan zirh sawngnak a si. Paul khalin Timothy cu zumnak/rinnak lamah zoh`him tlak si thei dingin a rak zirh. Cuih a zirhmi cu run sunzawm vivo dingin Paul in a fialih, cuti’n a sunzawm vivo thei asile upapawl ih hmuhsuam nautat a tawng lo ding timi Paul in a hmuh sak cia khi a si. Mino-te a si ko nan Timothy in a zumnak/rinnak asilole a thurin fiangte’n a thei. Tulai mino sim lo Pathian rawngbawltu tampi cu an zumnak/rinnak thurin ziang a si ti hman thei lo, cuvek zumnak/rinnak thurin hman nei lo, fundamental ka si nan ka cangvaihdan cu Pentecostal le evangelical lam deuh ka si tina kan si celcel hi mak ko. Hivekpawl hmaiah Timothy cu mino-te sihman sehla a zam lo lawlaw ding. Ziangahtile zo ih thlahmi ka si timi a theih feng ruangah. Hi cangantu khal Timothy vek si thei sehla a lungawi umzet ding. Lalpai’ rawngbawltu lakah mai’ doctrine neihmi hman ziang a si ti thei lo kan tam hrih hi Minopawl hrangah zoh`him tlak lo taktak kan siin ka hmu-aw aw. Kanmah hman hivek dinhmun kan si ahcun kan telefa san ahcun kan pial hla zet ding.

Pawizet ka timi cu Baptist ka si tiaw lakih Kawhhran hrekkhat rawngbawltu in Bishop le Pope vekin kan thuam awk hlenhlen tla hi BAPTIST hi ziang a si timi kan feng lo deuh ruangah a si pei maw ka ti. Baptist lo cu ka rel ngam lo. Baptist ka si ve ruangah Baptist thu ka rel. Baptist ti tikah Falam Baptist in nanmai’ tabul ah rak neih lo hramuh. Baptist timi cu a kautukmi a si kha aw. Neitubul a nei thei ko, a neitubul ding cu Baptist Distinctive vekten fehmi Kawhhran a si mai. WCC ihsin a ra suak sawng vivomi Liberal movement in kan ram nasa tukin kan theih lo lai ah in rak fang se nasa zo timi hmuh tikah thlarau lam mit mengpa hrangah riahsiat um za taktak a si ko. Hithu ka sim lo ruangih miih in duh hnakin ka sim ruangih miih in ngaih lem lo ka duh sawn. Cuih nun cu Lalpai' cencilhpinak tel locun a puaksuak theilomi nun ram a si.

Zumnak/rinnak ah zoh`him tlak mino tampi Pathian le kan ram ih `ulmi a si. Minopawl zuam sinsin hramuh, Pathian le kan ram in an lo `ul tuk hi.

7. Timothy le Thianhlimnak: Thianhlimnak hi milai nunnak ih thupizetmi pakhat a si. Timothy hrang khalah thianghlimte’n a um thei asile mi upa hmaiah a zam lo ding, mit-hmai a nei ding khi a si. Cucu Paul in a ruahsak ruangah thianhlimnak lam ah miih zoh-nau lo dingin a cah.  A fiangmi cu thianhlimnak lamah a ralring lomi mino cu zoh-nau deuhmi si a hlawh aw ding khi a bang, zuk-hmawm lam ah a thianghlimmi Mino ve thung cu zoh`him tlak a siih zoh-nau ding ci a si lo. Pawizetmi pakhat cu kanmah hnakih nauhak an si deuh hnuhnu cun ziangtlukin fel, zuam, thiam le thil tithei asilole thiarfihlim aw thei an si khal-le kan rem lo, kan ngaih lo mai hi a si. Nauhak tete ih `hek`ho rero kan ti san men ṭheu. Kan hnakih kum nauta a si khalah a thianhlimnak zohin upatnak pe ding kan si. Thianhlimnak lam ngaihsak lem lo kum upa pakhat hnakin thianhlimnak lam ngaihsakzet mino cu rampi hruaitu, mipi hruaitu, Kawhhran hruaitu, midang `uan thei hluahhlo lomi hna khung pakhat khat a `uan thei mai ding. Asancu mifel a sinak parah Lalpa’n A rinsan ih thlawsuah A pek ruangah a si.

Ziangtlukin kum lamah kan upa a si hmanah nun thianhlimnak lamah kan thlahdah aw tuk asile kan hnakih mino kut sungah kan um ding. Kan hnakih mino kan bang lo ding. Kanmah hmang sawn loin a fel fekfimi mino pakhat cu Lalpa’n A hmang sawn ding. Cuvek mino cu zoh-nau pang hlah, David zoh-nautu Goliate na hluan ve pang ding. Amah zoh loin A Hmangtu (Lalpa) zoh sawn aw.

Minopawl, nan kum zawngah nau-ta nan si ruangah lo zoh-nautu an um pang asikhalle thianhlimnak lam ah felfekfi te’n um uhla upat le ngaisan nan hlawh ding. Kum zawngih lo nautattupawl ningzak ko in na tuah let theinak ding cu anmah hnakih thianghlimte’n nun thei a si. Amen!!