Chin Phunpi Ni maw Chin Phun Suahni

CHIN PHUNPI NI maw CHIN PHUN SUAHNI ?

(Lai Phunpi Ni maw Lai Phun Suahni?)

 Salai Lal Ram Lian

Chin le Lai hi cu mai’ hman duh dandan si mai sehla, cangantu cun Chin ti’n a hmang vivo mai ding. Chin tiin hmang thei cio sehla ti cu saduhthat a si. Chin Phunpi Ni thuhla ah helhkam mi le hnakdoh deuhtu thu 2 tarlang ka duh.

(1). A HMIN

A hmin kan hmandan hi malte’n ruahṭhat a ṭul deuhin ka hmu. Chin lole Lai timi ualsawh hi cu a hmangtui’ duh dandan va si men sehla, cumiah cun kan buai lem ka zum lo. Asinan, Chin (Lai) Phun Suahni tiih kan hman hi cu a dik lo deuh rori tiin ka ruat. Suahni ti cun Mirang ih Birthday khi a sawh. Kan hmang ṭhang ih a duhsan kan theithiam cio ko nan a ṭawngfang kan hman mi hin ruahsualnak a thlen thei hleiah a sinak ngaingai a sawh ngah lo deuh a bang. Ziangahtile Feb ni 20 hi Chin Miphun kan suah ni (suahkeh ni) a si lo. Miphun pakhat kan sinak langtertu kan ni sunglawi a sisawn. Chin miphun kan suahni si bang ta sehla Chinmipawl hi kum 64 hrawng lawngih upa vekah kan cang ding. Chinmi kan suahkeh kum ngaingai theih si lo hmansehla kum tampi a rei zo ti cu a fiang. Cun leitlun khalah National Day (Miphun Ni, Phunpi Ni lole Rampi Ni) tiin an hmang ih miphun suahni tiih hmang hi kan thei lo (kan theih sual pang dah ti lo). Kawlram Phunpi Ni khal 1920 ihsin siar thawk a si ruangah "Myanmar Amiuta Neh" tiin an ko. Kan unau Tedimpawl khalin “Zomi Nam Ni” an ti ih Hakhapawl khal in “Lai Miphun Ni” an ti (tui hnu cu Chin (Lai) Phunpi Ni tiin an hmang ve zet).

Chin (Lai) Phun Suahni kan vun ti hi cun kan miphun suahnak ni, cumi hlanah Chinmi hi um hrih lo vek lamlam tla khi a bang tikah “Suahni” ti hi cu hmang lo thei hram sehla a duhum nasa. 1951 Feb ni 20 lawngah Chinmi hi rasuak thawk vek, kan kum khal kum 64 hrawng lawng si ding vekih ruahsual a awlte. Kan rel zo vekin kan theithiam thluh ko nan, kan ṭawngfang hmandan hi a rem ngaingai lo deuh kan ti duhnak a si. A dang ṭawngfang hman ding kan nei lo le a si fawn cuang lo.

Tt. Singapore ih Phunpi Ni cu Aug 9 a si. Malaysia thawn an ṭhenawk ni a si. Himi hi thuthangca le cangantu hrekkhat cun Singapore’s Birthday tla an ti men. A dik, ziangahtile Singapore ram din thawk ni lole suahni a si. Asinan, Singaporean’s Birthday tiin zohman in an hmang dah lo. Kannih khal Chin Ramkulh Suahni kan ti le cu ti thei kan si. Asinan, cumi Ramkulh Suahni cu a dangte’n kan neih ruangah a ngah fawn lo. Ramkulh kan ngah ni cu Jan 3, 1974 a si.

Curuangah Chin Phunpi Ni ti hi a remcangbik ko lo maw? Phunpi ti cun miphun pi pakhat kan sinak a langter hleiah kan miphun ni tinak tluk a si ih Mirang ih National timi thawn khal a dengawbik ding.

(2). KUM maw VAWI?

Hi khal hi mi tampi in kan hmang sual ṭheu. Vawi kan ti hi cun tuah zat khi a sawh deuhbik. Chin Phunpi Ni (CPN) an nemhngetnak cu 1950 Oct 9 ah a si ih a hmaisabik cu 1951 Feb 20, Mindat ah tuah a si. Asinan, a kum cun 1948 kum ihsin siar thawk a si. Ti duh mi cu a hmaisabik hman hlan hmanah kum 3 a kim zo. Cun 1956, 1957, 1958 kumpawl ah cozah ih a sian lo ruangah ram pumpiin tuah lo a si. CPN hi tuah zatih siar a si lo ih a kumin siar a si. Curuangah tui kum 2012 hi a kum 64nk a si. Tuah thei lo kumpawl khal siar tel thluh a si, tuah le tuah lo lam si loin a kum ih siar a sisawn.

Curuangah a VAWI ziatnak (tt. vawi 64nk) tiih kan hman hi cu a dik lo deuh a bang. A KUM ziatnak (kum 64nk) tiih hman ding hi a si. Vawi ti cun tuah zat a sawhdeuh ruangah Kawl cozah khal in Ram Dinkhawm Ni (Union Day), Ram Zalen Ni (Independence Day), Phunpi Ni (National Day), tvk., cu vawi (kying) ti loin kum (hnit) tiin a hmang. An tuah zat si loin a kumih siar a si ruangah. Fanger Puai, Khawmpi, Hla Zuamawknak, tvk cu vawi tiih kan hman a dik. Asinan, CPN cu vawi tiih hman hnakin kum tiih hman hi a diksawn ding. Vawi tiih kan hman le tt. Kawlram, USA, S’pore, Malaysia,  tvk ram dangdang ih kan tuah zat a bangaw lo celcel ding ih kan hman mi “vawi” khal a dang thluh ding. Tt. Singapore ih tuah zat cu vawi 18nk hrawng a si laiah Malaysia ih tuah zat cu vawi 10 hrawng lawng tla a si thei (tahṭhimnak men). Asinan, tu cu a kum ih kan siar ruangah khui hmunih kan hman khalle, kan hman thawknak a rei lo khalle a zat a bangaw thluh. 2012 ah kum 64nk a si thluh mai.

Curuangah “VAWI 64nk” ti si loin “KUM 64nk Chin Phunpi Ni” ti dingsawn a si...

SAWMNAK

Kan hmang lar zo ih kan theithiam thluh thotho ti men si loin a diksawn, a remsawn mi a umah cun thleng thei kan tum khal hi thil ṭul zet pakhat a si.

 Hsn: 2008, 2011 Buannel tlang cabawm le a dangah thlah zo mi a si nan rem le bet mi malte a um.