Monday, August 27, 2012

Dr. Hre Kio-Ih Critical Analysis

By on Monday, August 27, 2012

DR. HRE KIO-IH CRITICAL ANALYSIS KA HMUH VE DAN

Revd. B. Lallianthang



Thuhmaihruai


Lai ca siartu hmuahhmuah hnenah kum thar cibai! Pathian zangfahnak ruangah kan hruaitupawl in Bible version a phunphun kan lai ttawng rori ih in lehsak thei rero mipawl le fakselawknak kan tuahsakawk ttheu mipawl hi mifimpawl le miphun picangpawl cun ‘tthansonak bik a si’ an ti vekin, tui ttum khalah Dr. Sui Lian Mang ih cabu Dr. Hre Kio ih review a tuahsak mi hi ngunngaih zetih zohsak vesal dingah ka lo sawm hai. Kan unau Mizoram khalah Dictionary ngantu mithiam J.F Laldailova khan King James Bible sirhsan in ‘Mizo Bible Thlirna’ cahnah 318 sah a ngan mi  khal tlawnginn tampi ah cun critical a phunphun zirnak ah an hmang hai ih, kawhhranpawl le Bible lettupawl khalin kan tthansohpi nasa an ti a si. Tubai khalah Hmar Bible lettu L. Keivom le Zolife Editor in J.F ngan mi sirhsan in in zirhsal ih kan hlawktlang zet hngin. 

Kan Lairam  kawhhranpawl hin ziangtin ruat ve pei maw? Pathian tthatnak in kan Laimi Bible Doctor kan neih mipawl hi kan hero si dingih kan tuahawcawp mi an si riai lo. Tulai T.V talk show ih hminthang Mr. Suhel Seth ih ttawng, ‘Poor is a nation that does not have a hero; poorer still is a nation that requires a hero,’(hero nei lo miphun cu an farah; hero a ttul mi miphun cu an farah sinsin) a ti vekin Dr. Sui Lian Mang le Dr. Hre Kio khal hi Pathian ih in pek mi kan hero an si. Phuahcawp (Lan-be) Ph.D an si lo. Tui ttumah kei khalin Dr. Hre Kio ih critical analysis (ka cahram) a ti mi hi, Bible scholar-pawl le Dr.Waite Ph.D;Th.D mitkharh hmangin mallai cuansak ve ka duh ih, Romantics criticism lam hawi thei ding hi ka lungthlitumbik a si. Amahlawngte ziangvek thuanthu khal hi a ngantui hmuhdan vek si loin a danglam thei ti a si ih, Russia, German, France…tvkp hi dik lo deuh ih thuanthu ngan an hmang ttheu ruangah miphun tumpi pi an si ko nan leitlunpi hin an ngaisang hai lo. England hi thuanthu a sinak vek cekci ih ngantu an si ruangah leitlunpi ih upat le ttihzah an si ti hi history ah kan hmu thei. A tlunih kan rel mi Dr. Waite khi classical Greek, Latin le Literature si seh B.A.,M.A., M.Th.,Th.D.,Ph.D., tipawl hi Southern Methodist University, Dallas Theological Seminary, Purdue University pawl ihsin zirsuak a si ih, Bible tlawng 9 laiah Hebrew le Greek kum 35 sung a zirh zo. Baptist kawhhran ah pastor khal a si fawn. Kan Thupi Sungah Lut Sehla: Dr. Hre Kio ih cangan mi hi hnah 10 ah kan hersuak ih, hnah ziangzatnak tiin kan rel mai ding.

Pakhatnak: Dr. Hre Kio ih ‘ka cahram’ a ti mi (Hnah1,10) hi a thuhla/fehpidan zoh tikah, ‘cahram’sisawn loin fakselnak(critical analisys/book review)lam hawi a si sawn. Cahram(article); Essay; Prose…tvkp hi mithiam cin hi cun felfai zetin in thleidangsak hai sehla a duhum zet nan!! Ziangahtile kan fanau cazirpawl hrangah kan literature value kan niamter vivo thei ih cangan mi pohpoh hi ‘Cahram’ tiih hmin pek hluahhlo mai a ngah lo. Dr. Hre Kio hin mipi hrang tthatnak a si pam tizawng in poetric licence ti bangih ‘Cahram’ hmin a pek hi cu a thu fehdan thawn a kalhaw tuk deuh.

Pahnihnak: Dr. Hre Kio hin Dr. Sui Lian Mang hi thuphan a puh maw si ti pang a awlte. Dr. Sui hin King James Version lawng a rinumbik a ti riai lo. NKJV khal a rinbik thu a reltelcih rori nan. Dr. Hre Kio hin KJV lawnglawng ih a thlur sakdan zoh tikah hin Falam Baibal Thianghlim namthlak tum rori ih a puh ruangah a si, a pawi nasa. Dr. Sui ih ‘Bible Khaikhinnan Cabu’ hi mithiampawlih tidan khal a si ih, a bukawtawn nasa. Bible version a phunphun umtuzia theihnak lamah in fimvarter tiah mitampi in an rel a si. Hivek Comperative critism hi damnak le fimvarnak ah hmang thiam cio nungna a duhum zet nan. Bible pakhat lawng namthlak duhnak ih kan ruah pang a si ah cun Jehova Witness-pawl bangin mai duhnak zawn lawng a cuk ih cuksakawk pang a awlte. Kan hruaitupawl hin thinlung kau zetin ziangkim hi bukawtawn zetih in zirh asile kan dam tlang ding a si.

Pathumnak: Bible International (B.I) VS United Bible Society (UBS). Dr. Sui Lian Mang in ‘KJV Bible lawng rinsan tlak bik a si’ a ti mi hi, mangbangza a si. KJV hi vei tampi an remtthat rero zo mi a si ih a khui mi bik so maw dik bik…? (Dr. Hre, Hnah 2-4). Dr. Hre ih mangbangnak hi mangbang ding a si lo nan. Kap khat te lawng le mitkharh colour phunkhat lawngih research kan tuah pang a si ah cun ziangkim hi mangbangnak hlir an si ttheh. A kau thei bikih research tuahtupawl cun hahdam zetin hitin an rak hminsin depdep zo: 1611 kum ih KJV kha le tulai KJV ih an danglamnak cu hmun 421 lawngah a si. 1611 lai ih KJV ah khan cafang 791238 a um ih, cumi sung ihsin cafang 285 cu danglamnak tenau (minor change) an si. Cuihsin cafang 136 cu thleng taktak an si(change of substance). ‘Amongt’ ti kha ‘Among’ tiin; ‘Lifted up’ ti kha ‘lift up’ tivek; ‘Ye’ ti kha ‘you’ …tvkp khi an si ih, a cafang lawng thlengawin a SULLAM cu bangrep thotho an si; Ui ti le Uico tivek fang khi an danglamnak cu a si thotho ruangah Dr. Sui ih reldan hi a dik a si. KJV cu KJV a si camcin ko. Mithiam maktarapawl hin an rak zirngah neknek zo a si, mangbangnak ding a um lo e.

Palinak: Dr. Hre Kio in Erasmas khan A.D 500 hlanih ngan mi(Saphaw thawn cabu ih tuah mi a rak nei lo ih…A.D 1000 le 1500 karlakih ngan mi Greek Bible a tlai mi ( neta suak) lawng a nei. Early manuscript are better. Late manuscript are corrupted; a cahmai 5-6 ah a ngan. Dr. Hre in a thar hi an ttha lo ih a hlun hi a ttha a ti mi Codex 5-pawlih thuhla hi mithiam ropi Moorman cun a rak zirngah depdep zo mi a si. Hitin: Kawhhran hmaisa palepawlih an ca ngan mi(A.D 110- 397); Nicean A.D 400 hlan le 400 hnu lamih cabu bu 86 pawl ihsin a zingzawi (research) ciamco tikah hih kawhhran hmaisa-ih palepawl hin hmun 279 rori ah Erasmas ih a rak lakkhawm mi Textus Receptus (TR) sung ihsin an laksin mi a si ti hi a hmusuakngah zo, mangbangnak ding a um nawn lo nan. Curuangah Dr. Hre Kio in a hlunbik Codex 5 a ti mipawl hi an rak hlun bik cuang lo ti hi an zingzawi ngah zo.TR hnakih an hlun sawnnak zianghman a um cuang lo (Dr. Waite Research bu P. 58). 

Dr. Moorman ih research tuahdan le Dr. Hre ih ngandan hi ni suah le ni tlak lam vekin an danglam a si hi. TR hi kawhhran hmaisa palepawl khan an rak hmang nasa tuk zo mi a si ti hi an hmusuak vivo thlang a si cu. Hivek research hi Dr. Sui le anau Dr. Uk Pi khalin Doctoral Study in USA lamih an zir ttheunak san a si. Cuihsin Dr. Hre ih ttha a ti mi Codex Sinaiticus, Tischendorf in St.Catherine phungki tlawng ih a hawlsuah mi a ti mi hi cu, rel nuam lo zet a si ko nan ziangkhalle phundangah ruat siangaw lo ten a ruh langih rel a ttul thlang ko. Hih phungkipawl (puithiam) hin thlatang ih mei hlum aihnak dingah tiin, hnawmpung sungah ur dingih an penkhawm men mi a rak si ngelcel. Hiti ta rori cun Dr. Hre Kio hi ziang lawmmamah so na ruah in ti men thei. Ziangkhalle, research tuahtupawlih English khal malten tarlang sehla a ttha ngai ding, The Sainai manuscript(Alep) was found in the wastepaper basket at St. Catherine’s monastery. They were getting to burn it to keep warm for the winter (Dr. Waite Research bu P.59).

Cuihsin amah Tischendorf hi German liberal pacang (apostate scholar) an ti mi a si ih, thlarau hlo rundam hnakih hlanlai thil hlun ta rori buaipi a si vekin British Museum in an ram tangka 100000 ih an rak leisak khal cu thil hlun duh le hawl ciocio an lung a kim veve taakah; cahnah sia ting khatih leiawk tete cu amah Dr. Hre Kio ttawngdan takah, an lei FUH riai kan tisak ve mai pei. Aizawl khalah Evan. MiMi pawlin Vana Pa Hall ah damnak tidai tiin an rak zem ciamco dah ih, hmansehla Journalist-pawlih an zingzawi taktak tikah Sitama(drug addicted) paih a mi umnak tidai kha a tawthawhnak cu a rak si. A tleu mi pohpoh hi SUI an rak si lem lo ti a si kha. Cule kum zabi 19-nak cem lamih Bible thiam miropi Cecil J. Carter cun a cabu hmin ‘Kut Ngan Hlunbikpawl’ a ti mi hnah 10-nak ah hi tin a ngan, ‘Codex Sinaiticus ( Dr. Hre ih a hlunbik a ti mi ) hmusuaktu amah Tischendorf ttawngkam rori kha hitin a ngan, ‘Hih Codex (A) ah hin mi dangih an thleng reronak hmun15000 laiah a um,’ tiin. A rak hmusuaktu hmanin hi zat lawmmam a DIKLONAK a hmuhsuahsal a si ah cun,Dr. Hre ih ‘a hlun pohpoh a ttha a ti mi hi’ ttih an va nung zik so, diklo a tamtuk a si cu. A hmusuaktuih ttawngkam rori an ngan mi a si sapbai. Cuvek thothoin, mithiam hleice Hoskier khalin Liberal pacang Westt & Hort ih rak hmuhsuah mi(Dr. Hre ih tthumawknak) Codex A&B hi ngunngaih zetih zirnak le KHAIKHINNAK a tuah tikah, Codex A&B hi Gospel 4 sung lawng hmanah an kalhawknak hmun 3000 lenglo a hmusuak a si cu. 

Thlung thar zate sungah cun a diklonak/palhnak a va tam zik lawmmam so. Curuangah, research tuahtupawl le mi tampi kan thil hmuhdan a rak kaakaw zet mi pakhat cu ziang a si ti le, hivekih kut ngan hlun zetzet an hmuhsuah mipawl hi zumtu hmaisa palepawlih an rak hman mi an si lo ruangah him zet zetin tui san tiang an tthat theinak san hi a rak si sawn a si. ‘Zumtu hmaisapawlih an rak hman taktak mipawl cu an ttet nasa ve zo ding ih, hmuh ding hman an um nawn ding maw si,’ ti hi thungaithlakih kan ruah ttul mi sawn cu a si. Ziangkhalle kan thupi palitnak sung ihsi hin thil umtudan cu mithiampawlih mitkharh hmangin tawkfang cu kan cuan thei thlang ko ding.

Panganak: Dr. Hre Kio VS Moral Reform &Moral Ethics
King James Version namthlak tum tuk ruangah Erasmas hi ‘lakfa’(fasawn)tivek hi  leitlun dan ih Journalist Ethics hmanah an duh lo lawlaw mi ttawngkam a si. Nunau kaihhrem(rape) vansiat a tawng mi hman khi an hmin nan ngan lo pei ti a si. An hmailam hrangah a ttha lo thei ti a si. Politics diktak khalah bulpak siatnak ngan/rel hi an duh lo lawlaw. Leitlun hruaitupawl, hlaphuahthiam, canganthiampawl le mifim hminthang tampi pawl hi an bulpak thuanthu ah cun Erasmas vekih zangfakza tampi an um ve ko. Erasmas hi lakfa/fasawn cu a si ko nan a cawmtu puithiam nupa hin an san laiih zirnak tlawng ttha bikah an kaiter ih, Zurop ram hmuahhmuah ih Greek thiambik a si. Amai pronounciation tuah mi hi tui ni tiang zokhal ih zir mi ah a cang lanta a si hi.


Paruknak: King James Version hi Bible siava (wicked Bible) an ti. Dr. Hre P.4. Rel tam ttul loin Dr. Hre ih sawiselnak P.3&4 thupawl hi cu, research tuahtupawl in hivek hi cu an rak hminsin depdep ttheh zo ih, KJV Bible namtu/suttupawlih an rak sut/rial pang mipawl an si ti hi zokhalih theihfiang ttheh zo mi asinan; ziangahlehlam Dr. Hre hin hivek thu tenau tuktukpawl hi a run phawrhsal paih rero si pei? Hivek kan rel paih a si ah cun rel cawk khal a si lo. Geneva Bible(1560) khalin Gen.3: 7 thu hi ‘theipi hnah cu bawngbi ah an tthitaw’ tiih an rak leh ruangah bawngbi Bible (breeches Bible) an rak ti ve nasa. Mizo Bible leh hmaisat mi khalin Lk. 2:21-25 thu hi, ‘Tin, ni riat a tlin’in a ZANG TAN a hun a, a hminga Jishua an sa…tirko-vin a shak tawh kha,’ ti vekih an rak leh ruangah ZANG TAN Bible tiin hnihsuahsainak ah an rak hmang nasa dah. Dr. Van Bik khalin holh theih lo a rak huat deuh ruangah, ‘thli lakih vawih thawh’  tiih a rak leh hmaisa ah khan ‘VAWIH Bible’ ti ta roriin an rak au nasa a si kha ! Atu cu a thlengaw zo. Dr. Hre Kio ih Bible hmaisa lam khalah ‘hai’ ti a rak tam deuh a si hmang, ‘HAI’ Bible an rak ti ciamco laiah Dr. Sui Lian Mang cun Dr. Hre Kio lehdan hi a dik a si tiah a rak ttan ringring kha ka cing eueu lai ko. Dr. Hre Kio khalin Dr. Sui Lian Mang hi kan khua (Zo khua a theng thei pang a si ah cun Sia rori thah nan zuam pei ) a ti tiah Bible tlawngtapawlin in sim. Sia hi Lai dan ah cun sunlawihawknak sangbik a si.

Pasarihnak:Dr. Sui Lian Mang hin, Fundamentalist lungput in KJV hi rinumbik a ti a si…(Dr. Hre ih cahmai-2-nak) Dr. Hre kio in Fundamentalist tizawngih Dr. Sui a puh mai hi cu tulai mino ttawngkam cun a tthing (old model) tuk deuh a si. Ziangahtile King James Bible rinumbik titu hmuahhmuah hi international huapih kan zoh asile, kawhhran tinkim, mithiam(schoolars) tinkim, Pathian mipawl siarcawklo sung ihsin an si hai ih rel tam a ttul lo ding. Amahlawngte, laimi hruaitu hrekkhatpawlih Fundamental an hrilhfiahdan le an hmuhdan (concept) hi cu tui san fimthiamnak a tthangso tuk mi ah hi cun an ralrin zet a ttul thlang ding. 2000 kum hlanah kha cun kum 4 danah milai hi theihnak lamah kan rak danglam ttheu ti a rak sinan, 2000 kum ihsi cun kum 2 danah kan danglam nasa tuk thlang ti a si thlang ruangah, midang kan hmuhdan parih kan ttawngkam hman mi tetepawl hi ralrin a ttul zet thlang a si. Tulai virtual world ah cun sizung Doctor khalin cathiam lem lo mi hnen khalah computer an zirsawn riangri a si hi! Midang thiamnak niamdeuh vekih hmuhsakawk a ngah nawn ta lo e. Curuangah kan laimi hruaitu hrekkhatpawl hin Evangelical, Fundamental, Conservative…tvk umtuziapawl hi theihngah deuh kan ttul. Mizoram hruaitu tamsawn khalin Liberal, Charismatic, Penticostal, Evangelical…tvk tipawl an theithiam lo ruangah ziangtinkim an rawi thluh thlang ih atu ah tla cun, ziangtinkim hi ‘A ttha a sia thleidang nawn loin kan pawm thluh  lawlaw mai pei uh, cule ziangkim hi ei ttheh kan tum lawlaw ding ih kan ril le pumpi ih a ngaih lo asile kan luaksal men pei cu; a luak thei lo poh sungdawkah tiin AR khawthim fehin kan fehthlang,’ tiah an/kan mithiampawl cu an ttap rero a si. Politics khalah AR khawthim feh thotho kan si hrih lai an ti a si.

Pariatnak:Dr. Hre kio in a ca hmai 2-nakah, ‘Dr. Sui Lian Mang hi Bible thuhla tawkfang a zingzoi (leh-la) ve ruangah....’ Dr. Hre Kio hin hivek ttawng irhsit(irony) hi zirnak bangaw ciocio parah cun hmang lo sehla a duhum zet nan, ziangahtile, Dr. Hre le Dr. Sui hi America ih Ph.D degree ngah veve an si. Pathian thawngin tawkfang zir le lehla menmen an si lo. Dr. Hre Kio ih ttawng irhsit(irony)khi ziang a bang ti le, mai zirnak lawng sangdeuhih retaw in, midang zirnak hmuah ‘tawkfang(leh-la)’ vek fangin midang cu a hmuniam ti pangnak a si. Dr. Hre hi mi zawmtaih a hmang ka tinak si loin, a ttawngfang hman mi hi mei a nei deuh ka tinak sawn a si. India misuanvawr P.M Dr. Manmohan Singh leilung tlun hruaitu tthabikih an hrilnak san cu: ‘A ttawngkam hmandan a ralring ih, mi zokhal a hmuniam dah lo,’ ti hi a si. Ziangkhalle, Dr.Hre Kio hi cu kan theih cio mi a si pam, Dr. Sui hi kum 50 hman a kim deuh hrih lo nan Pathian zarah kan suanvawr pakhat a si ve bangtukin a zirnak thuhla, a ttha lam hlur a sip am,  thei duh kan um pangah malten  tarlang sehla: Dr. Sui hi a pa U Thla Mang cu Acozah(palik) hna ttuanin Khaikam ih an um laiah a suak ih, Falam khua
Canmary tlawngah phun hra awng felfelin, India rampi ih Evangelical Bible Tlawng ttha pahnih ah B.Th., B.D., M.B.S tipawl hi a hmun rori ah a zir. M.R.E khal Grand Rapids Baptist Seminary Asia program ah a kai rori ih kai in a zir ttheh. Cuisin Rangoon in Doctor of Biblical Studies (DBS) khal Gulf Coast Baptist Seminary, USA ah hlaral zirnak in Dissertation khal ngan in a ttheh ih, degree cu a hmun ah va fehin a la hngehnge. Honorary Doctorate Degree tivek khal Pacific International University in Doctor of Divinity(D.D), Doctor of Christian Laws (LL.D), Great Plains Baptist Divinity School in Doctor of Humanities( D.Hum.) ti vekih cawimawinak dawng mi a si ve. Kan chin mi lakah Dr. Sui le Dr. Rochunga Pu Daite lawng hi Doctor of Law(LL.D) sunlawih co an si hrih hmang maw ka ti, ka hrelh mi an um pang pei maw? Dr. Sui in a Ph.D degree khal hi Bible History lam rori in USA ah le Queen’s University, UK ih a zirsuah mi rori a si. Kan lai ttawng ten cabu ttha zetzet bu 50 leng lo a ngan zo. Dr. Sui tei unau 4 hi India Evangelical tlawng tthabik bik pawl ah le Filipines tlawng ttha hminthangpawl ihsin M.Div., M.Th., D.Min., Th.D tla hi an va zir hai ih, Prof. Uk Pi Th.D tla hi Bible consultant dinhmun ih ding thei a si thlang. Mission lam a/an buaipi tuk hrih ruangah a si, an farnu neihsun Miss Mary khal hi ram dangah Baptist pawl thawn an ttuantlang rero lai. Dr. Sui tei unauza hin rawngbawlnak lam ah cun Fundamentalist tikulh fate lungput an keng riai lo, a kau theibikin an awngaw ih leitlun pumhuap in Presbyterian, Baptist kawhhran pawl (team) dangdang tla thawn an ttuantlang thluh thei a si. Mai kawhhran lawng tthabik,
dikbik, tumbik ih ruahawknak(churchianism & church mentality) lungput an nei lo ti hi ka thei hai lawlaw. An unauza lakah upa lam deuhpawl hi hringtu nulepa in Pathian hnenah  vawk pakhat fingfingih rak hlan
mi an si.

THUTLANGKAWMNAK:
Mirang Bible ih SAN THLENGTU(revolution) an ti mi cu, Tyndale in Greek ttawngih a leh mi kha a si ih, cumi cu King James Bible lehnak hrampi, Zurup khawmualpi hmuahhmuah sungih Greek ttawng thiambik Erasmas ih a rak lakkhawm mipawl kha an si. KJV hin Tyndale ih leh mi sung ihsin 100 ah 90 rori an lakbet lai hrih, rinsan tlak bik cu a rak si hrimhrim ngai ko. Pathian tthatnak ruangah atu ah cun kan chin ttawng phun 6:    Falam, Hakha,Tidim, Matupi, Bualkhua, Zotung ttawng pawl in King James Bible hi Bibles International kaihhruainak tangah consultant-pawl thawn in lehsak rero thei thlang ih, Pathian hmin sunglawi ko seh. KJV an let kan ti ko nan, consultant-pawl hin Hebrew le Greek Original rori ih an
cek(check) hai ruangah di a riam cuang. Mizoram khalah Dr. P.C Biaksiama M.Sc.,M.Th., Ph. D., D.D hin Bible For The World thawn pehzawmawin KJV Thlung Thar cu an suah thlang ih, atu hi Thlung Hlun a bei rero lai. Mithiam dang ttangrual ih KJV an leh mi cu kum hmaisa lamah an suah zo. KJV hin kum 400 a kimnakah leitlun pumhuap in a lar deuh deuh ih a kum 400 kimnak ah hin leitlun pumhuap in lungawithu Pathian hnenah an sim tiah Inter-denominational Christian magazine ah an suah.
Miropi Garl Gustav Jung (1875-1961)ih thufim:
                 Who looks outside dreams; (Lenglam zohtu cun thli
lakah inn a sak)
                  Who looks inside awakes;(Sunglam zohtu cu a tthangharh)
A tlun thufim ih in zirh vekin, tui ttumah King James Version a sungmu lam kan zohtlangnak (critical analysis) pawl hi kan tthangharhnak cio ah cang thei hram seh tiah thlaza camphah in;
Khrih-ih  nan rawngbawlpi,

Rev. B. Lal Lian Thang
Promotional Director
The Great Commission Theological Institute
Aizawl, Mizoram State


1 comments:

  1. Na caa ngan mi cu mi soisel zwngim na ngan ual. Saya Hre Kio interview nak tampi ka zoh zo ih, mi pawi swi zwngih a tong mi ka thei dah lo. Pa 3 nak kha a Source um maw? A tong rori mi a um maw video tal in?

    ReplyDelete